Naar het noorden met de Alkmaarse schilder Allart van Everdingen
Stedelijk Museum Alkmaar pakt uit met een tentoonstelling over de Alkmaarse schilder Allart van Everdingen, een kunstenaar die zich heeft laten inspireren door het Scandinavische landschap. Een mooie overzichtstentoonstelling van een onbekende, maar veelzijdig kunstenaar.
In de zeventiende eeuw vertoefden schilders het liefst in Italië. Het werk van Italiaanse oude meesters als Rafaël, Michelangelo en Leonardo da Vinci sprak tot de verbeelding van veel kunstenaars uit de Nederlanden, evenals de ruïnes uit de Romeinse oudheid en de mediterrane landschappen die op schilderijen vaak lijken te baden in goudgeel zonlicht. Het is daarom niet verbazingwekkend dat Italië in de zeventiende eeuw een sterke aantrekkingskracht had op schilders en hun vaak rijke opdrachtgevers, maar dat geldt niet voor Allart van Everdingen (1621-1675). Hij is, voor zo ver bekend, de enige schilder uit zijn tijd die een reis ondernam naar het noorden in plaats van het zuiden.
Allart van Everdingen, Noors landschap met waterval en watermolen, 1650, olieverf op doek, 112,8 x 88,2, Bayerische Staatsgemälde Sammlung, Alte Pinakothek, München
Naar het noorden
Van Everdingen vertrok in 1644 voor enkele maanden naar Scandinavië. Het klinkt als een gewaagde, tegendraadse keuze, maar in feite was Scandinavië toen een gebied waar Nederland al enkele decennia lang goede handelscontacten mee had. Dus daar kon Van Everdingen handig op meeliften.
Het eerste deel van de tentoonstelling geeft een mooi overzicht van de indrukken die hij opdeed in Scandinavië. Eenmaal daar aangekomen legde hij rotsachtige landschappen met blokhutten vast op tekeningen. Na enkele maanden keerde hij terug naar Nederland om zijn studies uit te werken tot etsen en schilderijen van het Scandinavische landschap. Je ziet dat hij vaak dezelfde motieven gebruikt in zijn schilderijen, etsen en tekeningen. Zijn schilderijen zijn bovendien lang niet altijd volledig naar waarheid geïnspireerd op bestaande landschappen. Hij plaatste motieven vaak zodanig in composities om een zo mooi en indrukwekkend mogelijk landschap te creëren.
Zo zie je in zijn landschappen vaak kleine menselijke figuren die aan het werk zijn. De ondergeschiktheid van deze mensen aan de natuur doet denken aan de schilderijen van de Romantiek, een negentiende-eeuwse stroming waar Van Everdingen ook invloed op heeft gehad. Dat wordt echter in deze tentoonstelling buiten beschouwing gelaten. De kleine figuren in de landschappen van Van Everdingen worden omgeven door monumentale rotspartijen, kolkende rivieren en houten blokhutten. Zulke landschappen hadden schilders en rijke opdrachtgevers in de Nederlanden nog nooit gezien. Het tweede deel van de tentoonstelling staat daarom in het teken van zijn succes en de interacties tussen Van Everdingen en zijn tijdgenoten. Zo ga je merken dat de landschappen van Van Everdingen naar verloop van tijd grappig genoeg steeds minder “Scandinavisch” worden.
Allart van Everdingen, Berglandschap met rivier en kasteel, ca. 1660-1670, olieverf op doek, 219 x 193 cm, Statens Museum for Kunst, Kopenhagen
Steeds minder Scandinavisch
Aanvankelijk lijkt het schilderij Berglandschap met rivier en kasteel een typisch schilderij dat is gemaakt door Van Everdingen. Hiervan getuigen de kleine figuren op de voorgrond, de rotspartijen en de rivier. Maar hoe zit het met het kasteel op de achtergrond? Op de tekeningen die Van Everdingen maakte tijdens zijn reis zien we namelijk helemaal geen kastelen terug.
Van Everdingen verhuisde in 1652 naar Amsterdam waar hij in aanraking kwam met het werk van de Haarlemse schilder Jacob van Ruisdael (1628-1682). Van Everdingen nam enkele motieven van hem over, zoals vakwerkhuisjes en burchten, terwijl Van Ruisdael op zijn beurt de watervallen van Van Everdingen gebruikte in zijn schilderijen. Zo konden ze allebei een graantje meepikken van elkaars succes. Het is alleen jammer dat er geen schilderijen, tekeningen of etsen van de tijdgenoten van Van Everdingen tentoon worden gesteld die zich door hem hebben laten inspireren, of andersom.
Alleen maar Allart
De tentoonstelling draait alleen om Allart en raakt zijdelings aan zijn interactie met tijdgenoten en zijn rol in de Romantiek. Het is een mooi verhaal over een tegendraadse schilder die voor zijn tijd uitzonderlijke landschappen maakte. Dat maakt deze tentoonstelling een mooi initiatief en zeker een bezoek waard, maar het is vooral een goede opmaat naar een breder verhaal met tijdgenoten, negentiende-eeuwse bewonderaars en hedendaagse kunstenaars die reageren op zijn werk.
