Noodlottig gemis van familie

Hetzelfde vrouwelijke personage speelt de hoofdrol in beide titels, maar in die tweede komen we heel wat meer over haar te weten. Dat gaat aanvankelijk niet van een leien dakje. Er verschijnen naast de ik meteen aardig wat andere personages, van wie dan nog niet helemaal scherp is hoe die zich tot elkaar verhouden. Hoewel Jaeggy’s werk zeker niet zonder biografische grond is, ontkent ze die categorisch. Een zeldzaam interview, waarin ze nog minder dan het achterste van haar tong liet zien, gaf ze The New Yorker oktober vorig jaar.

Cruise

In de roman schrijft een 50-jarige naamloze vrouw over de cruisereis die zij als 15-jarige met haar vader Johannes (69) maakte op het SS Proleterka. Diens ex-vrouw, met wie hij kort getrouwd was, heeft hem de omgang met haar dochter alleen toegestaan in schoolvakanties en als gunst gedurende de twee weken van de reis omdat hij niet lang meer te leven heeft. Ze praten nauwelijks met elkaar, zoals dat altijd al het geval was.

Het reisverhaal wordt steeds onderbroken voor de strakke omtrekken van een familiegeschiedenis. Net als de anderen neemt de dochter daar een geobjectiveerd vereenzaamde positie in. Haar moeder bracht haar al snel bij grootmoeder Orsola in isolatie. Op haar vijftiende moest ze naar een kostschool, waar ze haar ‘gelukzalige jaren van tucht’ doorbracht.

Wil om te leven

Jaeggy vertelt in brokstukken die het gebrek aan samenhang in de familie weergeven. Tijden en locaties wisselen elkaar af. Het gaat minder om de gebeurtenissen op zich dan om de indrukken die anderen in hun gemankeerde levens op haar maakten, net zo gemankeerd als dat van haar zelf. Daarom kan ze voor hen en mogelijk ook voor zichzelf sympathie noch antipathie opvatten. Ondanks alles verliest ze nooit de wil om te leven. Daarom ook de ‘geheime lust’ voor haar eerste lichamelijke ervaring met een gewelddadig bemanningslid van de Proleterka. Maar: ‘Ze wil geen tederheid.’ En: ‘Ze proeft genot in weerzin.’

Het is een door en door psychologisch verhaal, minder door wat ze vertelt dan door de wijze waarop. Minimalistisch afgebeten zinnetjes beschrijven de teleurstellingen, al verbergt ze het verdriet alsof daar geen sprake van was. Die zinnetjes corresponderen met de notities die kort na haar geboorte zijn opgetekend: twaalf korte zinnen zonder commentaar.

Werkelijkheid

Ziekte, dood, zelfmoord, contactarmoede zijn zonder veel ophef motieven waarop het thema van de roman drijft. Een sleutelpassage luidt als volgt: “Twee woorden vergezellen mij als refrein: ‘leven’ en ‘ervaring’. Je verzint woorden om de wereld te vertellen en om hem te vervangen. Die twee woorden moeten werkelijkheid worden.” Het slot is een ervaring die het leven van ‘de dochter van Johannes’ niet minder op losse schroeven stelt.