Met heel weinig heel veel

In de serie Blind Date – nieuwe theatermakers on tour gaat iedere maand een voorstelling van beginnende, nog onbekende theatermakers, geselecteerd door het Theater Instituut Nederland, op tournee door Nederland. Theatermakers krijgen zo de kans om een groter publiek kennis te laten maken met hun werk. De volgende voorstelling in de reeks is Simon Says. 8WEEKLY sprak met theatermaakster Sarah Ringoet.

Simon Says is de Engelse variant van het welbekende spelletje waarbij de ene speler zegt wat de andere moeten doen. Een vermakelijk tijdverdrijf, maar dat is niet waar Sarah Ringoet in geïnteresseerd was. “Ik was benieuwd naar de manipulatieve en gewelddadige kant van het spel. Daarbij zocht ik meer naar een abstracte manier om de onvoorspelheid van spelletjes te laten zien. Ik wilde het niet zozeer over geweld hebben in de voorstelling, maar kijken hoe ik een uur en een kwartier de dreiging van die onvoorspelbaarheid voelbaar kon maken.”

Deconstructie
In het repetitielokaal krijgt het ‘proefpubliek’ een laatste instructie. “Dit is een afstandsbediening”, zegt Elsa May Averill terwijl ze met een of ander voorwerp zwaait. “En dit vest is eigenlijk zo’n winterjas met een capuchon met bontkraag.” Er worden nog een paar laatste zaken geregeld en dan kan de doorloop beginnen. Ondanks het weinig sfeervolle tl-licht en de plaatsvervangende rekwisieten, weten de drie spelers die sfeer van dreiging en onvoorspelbaarheid voelbaar te maken. In een aaneenschakeling van beeldende, fysieke scènes zien we drie figuren in een ruimte die zich tot elkaar moeten zien te verhouden. De een staat – met capuchon – tegen de muur geleund, een ander valt steeds opnieuw op de grond. Een omhelzing, een gevecht, een flauwte, een dans. Dat gaat gepaard met een zekere spanning. Er hangt iets in de lucht waarvan je niet weet wat het is, maar wel dat het ieder moment zou kunnen ontploffen.

Ringoet (in 2002 afgestudeerd aan de mimeopleiding in Amsterdam) hanteert daarbij een theatertaal die je abstract en fysiek zou kunnen noemen. Voor Simon Says heeft ze het gegeven ‘spel’ willen deconstrueren, zeg maar: uiteenhalen in kleinere elementen. “Ieder spel heeft een tijdsduur. Het begint, het duurt en het eindigt. Die elementen kun je uit elkaar halen. Als je bijvoorbeeld zou gaan hinkelen, dan neem je de eerste poging tot springen en daar ‘snij’je als het ware. Je houdt dan alleen de aanzet tot de sprong over. Het springen zelf en het landen laat je achterwege.”

“Het is met heel weinig heel veel”, legt Ringoet uit. “Bijvoorbeeld als Elsa vooraan staat en ik sta achteraan en loop heel langzaam naar haar toe, dan is dat voor het publiek een heel spannend moment. Als Elsa dan dat moment ‘dit’ zou doen”, ze maakt een snelle beweging met haar hoofd opzij, “dan wordt het meteen een bangig meisje. Maar ik wil niet dat ze een bang meisje speelt en ik wil geen dreigende persoon spelen, maar gewoon staan en gewoon op haar aflopen. Dat hoef je dan niet meer in te vullen. Er ontstaat een zekere spanning omdat je als publiek niet weet wat er gaat gebeuren.”

Verwarring
Die onvoorspelbaarheid die binnen de voorstelling tussen de drie spelers gaande is, wordt als het ware getransponeerd op het publiek. Aan het begin van de voorstelling ligt een van de spelers, Sarah Ringoet zelf, op de grond. Een andere speler komt op, fluistert iets in haar oor en samen lopen ze gehaast af. Wat er precies aan de hand is, weet je als publiek niet. Als Elsa May Averill vervolgens een tekst komt voordragen die ze tegelijk van het Frans naar het Nederlands vertaalt, lijkt het alsof ze de tijd probeert op te vullen. Maar wat er nou precies aan de hand is, weet je als publiek niet. Is de verwarring bij de spelers echt? Of toch gespeeld? Ook op andere momenten wordt gespeeld met de wetten van het theater en weet je als publiek niet altijd even goed waar je nu precies naar zit te kijken. De gespeelde verwarring van de spelers in het begin ontwikkelt zich tot verwarring bij het publiek aan het eind.

Die verwarring teweegbrengen bij de toeschouwer vindt Ringoet interessant. “Het houdt je scherp. Ik vind het niet leuk als mensen kijken met een gevoel van ‘dit-kennen-we-al’.” Net zoals ze het publiek wil verrassen, wil ze zichzelf tijdens het proces ook laten verrassen. Ringoet werkt met de spelers op de vloer vanuit improvisaties. De keuze voor bepaalde personen als performers in haar voorstelling, maakt dan ook al deel uit van het concept. De persoonlijkheid van de spelers en wat diegene meeneemt in het proces aan ideeën of bewegingskwaliteit, maakt deel uit van het materiaal waar Ringoet mee werkt. Soms zit dat in hele kleine dingen, zoals een jas met een capuchon. “Op een dag kwam een van de spelers binnen in een jas met een capuchon met zo’n bontkraag”, vertelt Ringoet. “Toen ik haar binnen zag komen, dacht ik dat dat wel eens zou kunnen passen in de voorstelling. Dat is een element dat van haar is, maar het klopte binnen de voorstelling en het gaat een heel eigen leven leiden.”

Tijd nemen
Al werkende aan allerlei materiaal ontstaat langzamerhand de voorstelling. Simon Says heeft al een langer traject achter de rug. In 2006 begonnen als voorstudie in werkplaats hetveemtheater, in 2007 in reprise in de Melkweg en dit jaar een langere tournee door Nederland met Blind date. Iedere reprise is voor Ringoet een kans om verder te werken aan de voorstelling en door te zoeken. Is een voorstelling ooit af? “Een voorstelling is af als hij niet meer gespeeld wordt. Het eindigt bij het laatste publiek. Op het moment dat de voorstelling hernomen wordt, gaat het werken eraan gewoon weer door. Dat heeft met de tijd te maken die in de tussentijd verstreken is. Vandaag is anders dan een jaar geleden. Ben ik ook anders. Is de wereld anders. Als ik een van mijn eerdere voorstellingen nu zou maken, zou ik het misschien heel anders doen.”

“Ik heb ook tijd nodig om mijn eigen werk te begrijpen. Ik werk zo intuïtief tijdens het werken aan een voorstelling, dat ik tijd nodig heb om afstand te nemen. “En al zou Ringoet wel eeuwig door willen onderzoeken, zij snapt natuurlijk ook wel dat een voorstelling op een gegeven moment afgemonteerd moet worden om op reis te gaan. Dat ze zelf in de voorstelling meespeelt, is een groot voordeel. “De voorstelling gaat over heel veel; over dreiging en manipulatie, maar ook over theater zelf. Door in de voorstelling mee te spelen kan ik direct zien hoe de voorstelling bij mensen aankomt, in plaats van achterin in de zaal te zitten en naar de ruggen van die mensen te kijken. Ik maak er nu zelf deel van uit. En dat is heel spannend.”

Simon Says van Sarah Ringoet is in april te zien in Blind date – Serie Nieuwe Theatermakers on tour. Klik hier voor de speellijst.

De voorstelling Reprise van Sarah Ringoet is te zien in festival De Nieuwe Lichting op 16 en 17 mei in de Verkadefabriek in Den Bosch en op 6 en 7 juni in het Chassé Theater in Breda.