Eastern Promises

In Viggo Mortensen lijkt Cronenberg zijn nieuwe muze te hebben gevonden. Nadat de regisseur met hem samenwerkte in het broeierige en intense A History of Violence, speelt Mortensen nu Nikolai, een even kalme als meedogenloze freelancer voor een Russische maffiafamilie in Londen. Hij komt in contact met Anna, gespeeld door Naomi Watts, wanneer zij als zuster in een ziekenhuis een pasgeboren baby probeert te beschermen tegen de familie. De jonge moeder van de baby, die in een vroege scène overlijdt tijdens de geboorte van het kindje, is verkracht op een maffiafeest door Kirill (Vincent Cassel), de zoon van de leider van het plaatselijke syndicaat. De Russische moeder hield echter een dagboek bij dat, inmiddels in de handen van Anna, bezwarende teksten bevat en op de warme belangstelling kan rekenen van de familie.

Lichaamstaal

In het scenario van Steven Knight, die eerder verantwoordelijk was voor Dirty Pretty Things, is evenveel ruimte voor gesproken taal als voor lichaamstaal, en niemands lichaam spreekt zo duidelijk als dat van de geweldig gecaste Viggo Mortensen. Volledig bedekt in tatoeages gaat er van de half-Scandinaviër een constante, haast dierlijke dreiging uit. Maar net als in A History of Violence, dat in een aantal opzichten haast een tweeluik vormt met deze film, is niet alles wat het lijkt. Het is aan de kijker om actief dat wat niet wordt gezegd in te vullen: waarom voelt Anna zo’n sterke behoefte om de baby te beschermen? Hoe zit het met Kirills seksuele geaardheid? En wat is de achtergrond van de mysterieuze Nikolai? Dankzij ijzersterke casting en een herkenbaar solide regie vullen alle acteurs elkaar aan en krijgen ze tegelijkertijd de ruimte om zelf te floreren.

Binnenstebuiten

De ontwikkeling van Cronenberg als regisseur is fascinerend. In vroegere films was zijn belangstelling voor het lichamelijke, of het viscerale, in combinatie met technologie of wetenschap een terugkerend thema. Er zijn talrijke voorbeelden, die uiteenlopen van de gestaag in een vlieg veranderende Jeff Goldblum in The Fly tot aan het computerspel in eXistenZ, waarbij de lichamen van de spelers rechtstreeks verbonden worden met de console. Vaak was het alsof de binnenwereld van Cronenbergs (anti)helden een verbinding zocht met de buitenwereld. In het wereldbeeld van Cronenberg is het lichaam geen perfect afgeronde eenheid die gescheiden is van de buitenwereld en de persoon hiertegen beschermt. De lichamen in films als Videodrome en Crash zijn kwetsbaar juist door hun verlangen naar een dialoog met de buitenwereld, met als gevolg dat de grenzen tussen wereld en lichaam vervagen. En Cronenbergs visie over hoe deze dialoog in beeld gebracht dient te worden was duidelijk vanaf het begin: bloederig, slijmerig, nat, expliciet, binnenstebuiten.

Volwassen

Langzaam maar zeker is een verandering zichtbaar. Dat Cronenberg nog steeds niet aarzelt om in Eastern Promises de camera te richten op de meer vleselijke kanten van ons bestaan valt niet te ontkennen. Mortensens veelbesproken en inmiddels beruchte naakte worstelscène in een sauna is een spectaculair voorbeeld, evenals de opengesneden keel in de openingsscène van de film. Maar in tegenstelling tot zijn vroege werk, oogt het minder als een experiment: waar het er eerder op leek dat hij te hard probeerde om op shockerende wijze zijn visie in beeld te brengen, gebeurt dit nu op een meer incidentele basis, waardoor het effect op de kijker intensiever is. Waar de wormen in Shivers nog haast een soort slapstickachtige gore zijn, is een naakt vechtende Viggo Mortensen in de sauna bloedstollend. De wijze waarop elementen uit zijn vroegere werk bijdragen aan zijn volwassen geworden nieuwe films is niets minder dan geniaal, met Eastern Promises als nieuwe uiting van dit genie.