Libanees theater geeft te denken

Appendice van de Libanese theatermaakster Lina Saneh was afgelopen week te zien in de Internationale Keuze van de Rotterdamse Schouwburg. Saneh wil gecremeerd worden na haar dood, maar de religieuze wetten verbieden dat. Appendice gaat over haar zoektocht naar mogelijkheden om een begrafenis koste wat kost te voorkomen.

Geen stof

~

Op een doorzichtige stoel, op een wit speelvlak en voor een witte achterwand zit Lina Saneh, met haar gezicht van het publiek afgewend. Haar donkerrode krullen steken fel af tegen al dat wit. Schuin voor het witte speelvlak staat haar man, Rabih Mroué, achter een doorzichtig plastic katheder. Hij vertelt hoe zijn vrouw vastbesloten is om een manier te zoeken om gecremeerd te worden. Een mogelijke oplossing vond zij in de medische wetenschap. Geamputeerde lichaamsdelen en verwijderde organen worden namelijk wel verbrand. En zo vatte Saneh het plan op om zich stukje bij beetje te ontdoen van organen en lichaamsdelen die niet direct noodzakelijk zijn om een kwalitatief goed leven te leiden. Om op die manier zo veel mogelijk van haar lichaam te redden van een begrafenis.

In zijn verhaal doet Mroué verslag van alle overdenkingen en bevindingen van Saneh tijdens haar zoektocht. Welke organen goed te missen zijn en welke lichaamsdelen niet verwijderd zouden mogen worden omdat ze noodzakelijk zijn bij het maken van theater of het bedrijven van de liefde. Omdat het amputeren van lichaamsdelen zonder medische noodzaak bij wet verboden is, heeft Saneh plan B bedacht, vertelt Mroué. Ze heeft van haar lichaam een kunstwerk gemaakt en biedt de lichaamsdelen te koop aan via haar website. Het langverwachte waarom komt pas aan het slot van zijn lezing. “Allesbehalve wegrotten onder de aarde bij de kakkerlakken en de wormen.” Saneh verwerpt het religieuze motto ‘Tot stof zijt gij. Tot stof zult gij wederkeren.’ Zij wenst niet opnieuw deel uit te maken van de levenscyclus, zij wil niet dat haar eigen lichaam voedsel is voor nieuw leven.

Droge stof

Saneh zelf is tijdens de lezing als een schim op de achtergrond aanwezig. In eerste instantie is alleen haar achterhoofd te zien. Gedurende de performance draait ze langzaam haar hoofd. Als haar gezicht dan eindelijk naar het publiek gericht is, slaat ze haar ogen neer. Is dit de vrouw die in haar land strijdt tegen religieuze en seculiere wetten? Is dit de vrouw die serieus overweegt om haar huid te laten verwijderen? Is dit de vrouw die bereid is zo veel pijn te doorstaan om te voorkomen dat er een lichaam overblijft om bij te bidden?

De afstandelijkheid in haar aanwezigheid komt ook terug in de lezing van haar man. Hoewel hij af en toe met een grapje wat luchtigheid in zijn verhaal brengt, is het betoog over het algemeen heel zakelijk, wetenschappelijk bijna. Mroué brengt het alsof het om een puur artistiek project gaat. “Hallo, het gaat om de  dood van je vrouw”, schiet door me heen bij het verlaten van de zaal. Sterker nog, het gaat om bewuste zelfmutilatie die stapje voor stapje het lichaam van een gezonde vrouw zal reduceren tot romp met hoofd. Niet dat het noodzakelijk is om met allerlei visuele middelen het publiek te shockeren of met emotionele uitbarstingen een melodramatisch gebeuren neer te zetten. Maar door de bijna koude toon van de performance lijkt aan de noodzaak, de gruwelijkheid, de verregaande gevolgen ervan voorbij te worden gegaan.

Appendice is geen voorstelling die theatraal  bijzonder sterk te noemen is, of krachtige uitspraken doet die direct relevant zijn voor onze wereld. De strijd die Saneh strijdt, is niet de onze. Maar de voorstelling opent je wel de ogen voor het feit dat de vrijheid om zelf te mogen beschikken over je lichaam ook ná je dood, niet overal in de wereld even vanzelfsprekend zit. En zo zet Appendice, ook al is het pas na afloop in de trein op weg naar huis, of de volgende dag op de fiets naar je werk, je stiekem toch aan het denken.

Klik hier voor de website van Lina Saneh.