Van verpletterend indrukwekkend tot vervelend dubbelop

De tien geboden, de bijbelse wetten die God aan Mozes dicteerde, vormden voor de Poolse cineast Krzystof Kieslowski het uitgangspunt voor een serie van tien korte televisiefilms, Dekalog. Regisseur Johan Simons bewerkte de films tot een theatervoorstelling, waarvan het eerste deel tijdens De Internationale Keuze van de Rottterdamse Schouwburg te zien was.

Gebod

In Dekalog (1988) portretteert Kieslowski alledaagse mensen die zich in het barre Polen van de jaren tachtig proberen staande te houden. Elk van die tien verhalen is gekoppeld aan een van de geboden en laat zien hoe deze mensen zich losmaken van de eeuwenoude wetten. De vijf verhalen die in Tien geboden–deel 1 van Johan Simons verteld worden, werpen de vraag op hoe houdbaar deze eeuwenoude wetten nog zijn in de wereld zoals we die nu kennen.

“De mens is vrij”, vertelt de advocaat wiens cliënt ter dood is veroordeeld. De wetten zijn door de mens gemaakt om orde te scheppen. De mens is vrij om te kiezen de wetten na te leven of niet. Maar de vrijheid om te kiezen, maakt de mens niet los van de gevolgen van zijn daden. De cliënt van de advocaat vermoordde een taxichauffeur op gruwelijke manier. Vervolgens wordt hij zelf vermoord, maar dan onder de noemer ‘rechtsspraak’. Tot zover ‘gij zult niet doden’. Een man zoekt zijn heil in de computer in plaats van in God. Zijn berekening dat het ijs sterk genoeg zal zijn om zijn zoontje te laten schaatsen, verhindert niet dat zijn zoon door het ijs zakt en verdrinkt. Een straf van God die niet alleen de vader raakt omdat hij de computer als afgod vereerde, maar ook de vrome tante van de jongen, die ondanks haar trouwe bezoek aan de kerk getroffen wordt door dit verdriet.

Geen doorsnee

Johan Simons is geen doorsnee Shakespeare-en-Tsjechovregisseur. Zijn voorstellingen spelen soms op bijzondere locaties (Fort Europa, 2005), behandelen levensgrote thema’s en kunnen net zo goed op romans gebaseerd zijn als op toneelteksten. Platform (2006) en Elementärteilchen (2004) waren grotendeels gebaseerd op van romans van Michel Houllebecq. In die voorstellingen werden de verhalen uit de romans op een vertellende manier gebracht. De personages beschreven wat er gebeurd was en wat ze daarvan vonden. De nadruk lag op de reconstructie van een verleden en de afstand van de vertellende personages gaf het verhaal, dat in zichzelf al groots en meeslepend was, een prettige lichtheid. Daardoor waren beide voorstellingen verpletterend indrukwekkend, maar, ondanks de enigszins deprimerende thematiek, niet loodzwaar.

In Tien geboden past Johan Simons dezelfde vertellende speelstijl toe. Een van de acteurs leidt een nieuw verhaal in, vertelt iets over de personages en beschrijft hun handelingen, waardoor de regieaanwijzingen in het script onderdeel worden van de tekst. Op sommige momenten werkt dit helaas voor geen meter, met name als de handelingen die beschreven worden tegelijkertijd worden uitgevoerd. Als ik zíe dat iemand een fles wodka en twee glazen pakt, hoef ik dat niet ook nog eens te horen. Waar bij Platform en Elementärteilchen in de vertelling ruimte voor verbeelding werd gelaten, wordt in Tien Geboden informatie dubbel gegeven.

Op andere momenten werkt de acteerstijl juist weer wel heel goed. Vooral als de verteller zich verhoudt tot het verhaal. Zoals de huishoudster van de geneesheer-directeur, die diens handelingen en voorkomen beschrijft op een manier dat ze bijna door haar knieën lijkt te zakken van bewondering en liefde voor deze man. Of de vrouw die op kerstavond alleen thuis zit te wachten op haar man, terwijl hij ondertussen met zijn minnares door de stad rijdt. In haar vertelling legt zij het nodige ironische commentaar, wat luchtigheid geeft aan het verhaal, maar tegelijkertijd haar verbittering en eenzaamheid verraadt. En op die momenten is Tien geboden wel weer die verpletterend indrukwekkende voorstelling.

Tien geboden-deel 1 is nog tot en met 19 april te zien in Nederland en België. Klik hier voor meer informatie.