Hokjes slechten
Curator Ralph Rugoff, directeur van de Hayward Gallery in Londen, gaf de 58ste Biënnale Arte in Venetië een overkoepelende titel mee: May You Live In Interesting Times. Onder deze titel liggen verschillende thema’s, zoals klimaatverandering, genderfluïditeit en dekolonisatie. Ze duiken overal op, vormen zo een statement en geven coherentie aan het geheel, zoals onder meer te zien is op de twee hoofdlocaties van de Biënnale: de Giardini en de Arsenale.
Giardini
Mondo Cane, Jos De Gruyter en Harald Thijs, Belgisch paviljoen.
In het stadspark Giardini bevinden zich de landenpaviljoens. Meteen bij binnenkomst staan de paviljoens van België (het oudste paviljoen) en Nederland broederlijk naast elkaar, hoewel ze inhoudelijk hemelsbreed van elkaar verschillen. De Belgische inzending, Mondo Cane (Hondenwereld) en de Nederlandse, The Measurement of Presence, vallen namelijk respectievelijk speels en cerebraal te noemen. Jos De Gruyter en Harald Thijs, twee kunstenaars die nauw samenwerken, hebben Vlaamse figuren (poppen) tot leven gewekt: Flap en Flop, de Rattenvrouw, De Zot, enzovoort. Ze kregen bezoek van hun landgenoot psychiater Dirk De Wachter, maar twee Vlaamse dames meenden, ten onrechte, dat dit een fake figuur was en bij de expositie behoorde…
Iris Kensmil, Nederlands Paviljoen.
Remy Jungerman en Iris Kensmil hebben namens Nederland De Stijl als uitgangspunt genomen, in combinatie met hun eigen achtergrond, zoals de kabra tafra (offertafel) uit de winti-traditie laat zien. Eigenlijk vormt het feit dat werk van de in 2017 overleden kunstenaar Stanley Brouwn ontbreekt ook een statement; zijn weduwe wenste niet dat hij in het hokje van de zwarte kunst zou worden gedrukt en zag van deelname af.
In het Zwitserse en Russische paviljoen wordt een genderfluïde persoon getoond, om naar het volgende thema over te springen. Zwitserland toont een video van een danser met een bikini, Rusland liet zich voor een grote installatie inspireren door Rembrandts doek De verloren zoon in de Hermitage. De vader heeft op dit schilderij een mannen- en een vrouwenhand. De zoon in het Russische werk is niet – zoals op het doek – geknield, maar staand weergegeven en lijkt op een beeld van Donatello; we zijn immers in Italië. De muziek is gebaseerd op het werk van Wagner, die nauwe banden had met Venetië. Zo kun je óók grenzen overschrijden.
Arsenale
Zanele Muholi, hoofdtentoonstelling Arsenale.
Voor de voormalige marinewerf Arsenale stelde Rugoff de hoofdtentoonstelling samen. De kunstenaars die in de Giardini exposeerden, komen hier terug. De kunstwerken zelf dragen soms een boodschap uit rond de genoemde thema’s (klimaatverandering, gender en dekolonisatie), maar zijn soms ook ‘gewoon’ mooi.
Neem de grote foto’s van Zanele Muholi, die op enkele plaatsen in het gebouw terugkomen en zowel getuigen van humor als van een fraaie gestrengheid. Bij binnenkomst zie je links en rechts een zwarte vrouw van wie het haar ofwel uit gevlochten touw bestaat ofwel uit pannensponsjes; de boodschap is duidelijk en gaat nog steeds op: degenen die het restaurant schoon hielden waren voornamelijk zwarte mensen.
De klimaatverandering komt bijvoorbeeld terug in het ecologische tableau Biologizing the Machine (tentacular trouble) van de Zuid-Koreaan Anicka Yi: het water van het verzakkende Venetië, met daarboven een soort lampions waarin insecten rondvliegen.
Satellieten
Sean Scully, Jacobsladder.
Prachtige ‘gesprekken’ gaan de kleinere satelliettentoonstellingen aan met al aanwezige kunst in een bepaald gebouw. Frappant is bijvoorbeeld de ‘gouden’ installatie The Death of James Lee Byars in de Santa Maria della Visitazione en de gouden achtergrond van de stèle van doge Marcantonio Memmo (1612-1615) in de Basilica San Giorgio Maggiore. Te raak om toevallig te zijn, zou je denken. Eerder een voorbeeld van afspraken over de eeuwen heen.
In de laatstgenoemde kerk staat de Jacobsladder van Sean Scully: een omhoog torende stapeling van gekleurde lagen die wel heel erg veel weg heeft van de horizontalen van het werk zonder titel van Donald Judd in het Stedelijk Museum Amsterdam. In dit geval een voorbeeld van een universele, minimalistische taal.
Geheime tip
In het Conservatorium van Venetië tenslotte is de satelliettentoonstelling The Spark is You te zien, met werk van hedendaagse Iraanse kunstenaars. Eén ervan is Navid Nuur, die in Den Haag woont en werkt. Op de binnenplaats staat zijn drieluik The Tuners, drie schilderijen waarop hij doodles aanbracht, zoals mensen dat doen wanneer ze een pen uitproberen. Het lijken lijnen die alleen of samen aan het wandelen zijn geslagen, hoewel er een zekere ordening en ritme in zit. Ze hebben wat weg van talige tekens of een grafische partituur, wat toepasselijk is met alle toonladders en flarden muziek op de achtergrond. Het triptiek verdient meer aandacht dan het tot nu toe kreeg. Het slecht vele hokjes, zoals veel kunstwerken op deze geslaagde editie van de Biënnale ieder op hun eigen manier doen.
