De vergankelijkheid stopgezet

Voor de deur die naar de tentoonstellingsruimte leidt, staat een bos bloemen op een sokkel. Dat wil zeggen: er staat een bos stelen op een vaas; de afgeknipte bloemen liggen er onder. Rode, witte, gele oranje en roze rozen en gerbera’s vormen samen een kleurrijk tapijt op de grijze vloer. Otto Berchem lijkt met dit werk (Deadheading, 2003) de dood voor te willen zijn: de bloemen op hun meest glorieuze moment afgeknipt, ontneemt de vergankelijkheid de kans ze te laten verwelken en afsterven. Het werk vormt een eerste kennismaking met de tentoonstelling The Suspended Moment in het Centraal Museum in Utrecht, een selectie uit de H+F Collection van verzamelaar Han Nefkens.

Boven: Otto Berchem, Deadheading (2003) Midden: Thomas Rentmeister, Milchtasse (2001) Onder: Erwin Wurm, Hold your breath and think of Spinoza (1998) Fotografie: Erik Meijers

Vergankelijkheid speelt een belangrijke rol in deze tentoonstelling met hedendaags, internationaal werk dat is uitgezocht op de wens of een zeker vermogen om tijd en beweging te vertragen of zelfs stil te zetten. Eenmaal voorbij het werk van Berchem, is het eerste dat je ziet staan een kopje. Het is zo’n saai, wit hotelkopje, waar eigenlijk een schotel onder hoort en het staat op de vloer. Door Thomas Rentmeister fors vergroot en in glanzend polyester gegoten, krijgt het een grappige, cartooneske onregelmatigheid. Het smetteloze wit verhult in eerste instantie dat de kop met melk gevuld is. Twee museummedewerkers die de kop regelmatig komen leeggieten en hervullen met relatief verse melk, onthullen met hun handelingen het geheim. De gladde, onopvallende oppervlakte van de melk is hiermee tijdelijk veranderd in een levendige substantie vol luchtbellen. Ook al gaat het om Friesche Vlag Lang Lekker, de houdbaarheidsdatum van melk is in een museale context natuurlijk volledig verwaarloosbaar. Als onderdeel van een kunstwerk echter, krijgt de melk heel eventjes een misleidende eeuwigheidsglans.

Leven en dood

In de volgende ruimte staat op een sokkel onder een glazen kap een eveneens prachtig glanzend ei. Het blijkt een echt kippenei te zijn dat Karin Sander zorgvuldig gepolijst heeft. Ze heeft dit vruchtbaarheids- en levenssymbool letterlijk en figuurlijk zoveel glans gegeven dat het door de eenvoud en authenticiteit een Fabergé-ei uit mijn herinnering doet verbleken. Tegelijkertijd heeft de kunstenaar, net als Rentmeister met de melk, iets tijdelijk houdbaars eeuwigheidswaarde toegekend. Samen met Jeff Walls foto’s van nadrukkelijk poserende kinderen in grote ronde lichtbakken die hoog aan de tegenoverliggende muur hangen, lijkt dit een ruimte te zijn voor nieuw leven. Van deze ruimte naar de aangrenzende zaal maak je een grote stap van de oorsprong, het geboren worden, kind zijn, naar de rouwkamer van het leven. Centraal hangt daar een grote, langwerpige foto van Sam Taylor-Wood. De rossige jongeman die meer dan levensgroot liggend gefotografeerd is, lijkt door zijn doorschijnend witte kleur en de ijlheid van zijn verschijning op de rand van dood en leven te balanceren. De Man of Sorrows (2001) van Bill Viola, een vertraagde en geluidloze opname van een huilende man, versterkt je vermoeden dat de jongen niet slaapt, zoals de titel beweert, maar overleden is. Terwijl je tegenover de foto van Taylor-Wood kunt plaatsnemen en je vanaf links door de huilende man aangespoord wordt tot treuren, wordt er rechts troost geboden in de vorm van een foto van Jörg Sasse. De zwaar gemanipuleerde foto toont een landschap van bomen met hoge, kale stammen en een huisje op de achtergrond. De Italiaanse sfeer van het schilderij maakt van Taylor-Woods foto een fresco-achtig, bijna bijbels tafereel.

Boven: Gerald Van Der Kaap, Boy with cup 030517 1202 (2003), c-print, 58 x 40 cm Collectie FRAC Nord Pas de Calais Duinkerken, bruikleen H+F Collectie Onder: Hondius, Juul, Blue (2002), cibachrome op dibond en perspex, 124 x 153,5 cm Collectie Centraal Museum Utrecht, bruikleen H+F Collectie (2003)

Bevroren momenten

Fotografie vormt een belangrijk onderdeel van de tentoonstelling. Het is natuurlijk ook bij uitstek het medium dat een bepaald moment in de tijd doet bevriezen. Bij de getoonde foto’s van Gerald van der Kaap is het moment waarop de foto gemaakt is op de minuut nauwkeurig weergegeven. Naast Cloud 030516 1507 (2003), een foto van een helder blauwe lucht met hoge witte wolken, hangt de een dag later gemaakte Boy with cup 030517 1202 (2003). Van der Kaap fotografeerde een jongen op het strand die, met zijn rug naar de zee, gebiologeerd in een plastic beker met water lijkt te kijken. Hoe langer je kijkt, hoe meer er verandert in de beleving van het beeld. Plotseling valt het opspattende water, links achter hem, op, waardoor de spanning van het moment verplaatst wordt van de beker naar een onzichtbaar punt achter de jongen.

De twee foto’s van Juul Hondius zijn vooral compositorisch adembenemend en het onderwerp versterkt dit gevoel. Plastic (2001) toont een laadbak van een open vrachtwagen die is overspannen met transparant plastic. Door de dikte van het plastic zie je slechts vaag dat er een aantal mensen onder verscholen zitten. De bewondering voor de verstilling en de witheid van het tafereel en het gevoel van benauwdheid dat deze schuilplaats oproept, strijden om voorrang. Met Blue gunt Hondius de toeschouwer loodrecht van boven een blik in een laadbak van een wat een rijdend voertuig lijkt: je ziet het asfalt er onder voorbij razen. In de bak liggen een aantal helder blauwe vuilniszakken, met langwerpige, smalle vormen erin. Het prachtige beeld, net als Plastic ook met een nadrukkelijk sterke compositie, laat je tegelijkertijd verontrust afvragen wat er eigenlijk in die blauwe zakken zit.

Tijdloos

The Suspended Moment is een reizende tentoonstelling die al eerder in Frankrijk, Spanje, Thailand en België te zien was. Hilde Teerlinck, directeur van het Franse Museum CRAC Alsace, bedacht het concept en maakte de selectie uit de omvangrijke H+F Collection. Meta Knol, conservator bij het Centraal Museum en verantwoordelijk voor de selectie en inrichting in Utrecht, koos voor een zeer rustige, ingetogen tentoonstelling. In elke ruimte nodigt het geringe aantal zorgvuldig uitgezochte werken uit tot uitgebreid bestuderen en associatie. Heerlijk is bijvoorbeeld de ruimte waarin de kleurrijke, abstracte schilderijen van Bernard Frize gecombineerd zijn met de lichtinstallatie van Angela Bulloch, die je al snel verleidt mee te gaan in het ritme van de kleurwisselingen. The Suspended Moment haalt de vaart er lekker uit en is daarmee een ode aan het kijken en nóg eens kijken. Op een vreemde manier doet de tijd er inderdaad (ondanks de melk) even helemaal niet meer toe.