Een eerbiedig en indrukwekkend eerbetoon

Gandhi was er alles aan gelegen om van India een land te maken voor hindoes en moslims gelijk, maar dat bleek een brug te ver. In 1947 verwierf Brits India haar onafhankelijkheid, maar werd ze tegelijkertijd opgedeeld in India en Pakistan. Direct na de scheiding kwam een ware volksverhuizing op gang: zo’n veertien miljoen hindoes en moslims migreerden naar ‘hun’ nieuwe land. De duizenden die in tegengestelde richting langs elkaar trekken, is een van de indrukwekkende massascènes uit de film Gandhi (1982), ter gelegenheid van zijn vijfentwintigste verjaardag opnieuw op dvd uitgebracht.

Het was Richard Attenboroughs persoonlijke queeste om de productie van een film over Gandhi op poten te krijgen. Al in 1962 zegde premier Nehru hem alle steun toe, maar het duurde nog twintig jaar voordat de financiën rond waren en het filmen kon beginnen. Het resultaat is een drie uur durend chronologisch epos over Gandhi (1869-1948) als politiek activist, vanaf de campagne voor gelijkberechtiging in het Zuid-Afrikaanse Natal rond 1890, de maandenlange treinreizen door India, de hongerstakingen en vele arrestaties, indrukwekkende toespraken en groeiende populariteit, tot zijn dood in 1948 (neergeschoten door een teleurgestelde hindoe) en de daaropvolgende ongelooflijke, massale begrafenisstoet in New Delhi.

Klassieker

Gandhi is als film goed geslaagd: zeer verzorgd, mooie filmmuziek, uitstekend acteerwerk, en onderhoudend, al gebeurt er wel erg veel en zijn de sprongen in de tijd soms mistig. Maar een biopic staat of valt natuurlijk met een geloofwaardige hoofdpersoon en daarin ligt de kracht van Gandhi: Ben Kingsley lijkt niet alleen sprekend op Gandhi, hij ís Gandhi. Gandhi’s belangrijke positie en rol in de onafhankelijkheidsbeweging enerzijds en zijn uiterst eenvoudige levenswijze vallen in Kingsleys spel natuurlijk samen, zonder dat Gandhi een karikatuur wordt of zijn missie ongeloofwaardig.

In 1982 werd de film beloond met maar liefst acht Oscars, waaronder Beste Film, Beste Acteur en Beste Regie, al dacht Attenborough zelf dat E.T. de grote winnaar zou zijn, omdat die film cinematografisch veel origineler en interessanter was. Nu, vijfentwintig jaar later, mag Gandhi met recht een klassieker worden genoemd. Niet alleen vanwege de kwaliteit en tijdloze vredesboodschap, maar vooral omdat Gandhi, ‘the little brown man‘, deel is gaan uitmaken van onze beeldcultuur.

And Gandhi was utterly, utterly devastated.

De dvd bevat naast het audiocommentaar van Attenborough een bonusschijf met anderhalf uur aan minidocumentaires en interviews. Attenboroughs commentaar is informatief – je kunt niet anders dan waardering opbrengen voor zijn eerbiedige toewijding – en vermakelijk. Alle acteerprestaties zijn “marvellous, truly extraordinary“, de samenwerking met deze en gene “absolutely wonderful“. Soms lijkt de regisseur de fictie, en Kingsley, uit het oog te verliezen, alsof hij commentaar levert op een documentaire. Bijvoorbeeld wanneer hij Gandhi bijna liefkozend bapu (vader) noemt, of zijn houding interpreteert als “utterly, utterly devastated“. Je vraagt je soms af of de details die Attenborough vertelt gebaseerd zijn op de film of op de werkelijkheid. Tegelijkertijd stelt Attenborough ook dat zijn film in de eerste plaats onderhoudend moest zijn. Welke keuzes daaruit voortvloeiden voor de plot blijft echter onbesproken.

Uit de interviews en items over verschillende elementen van de film blijkt vooral wat begin jaren tachtig een project van ongekende omvang moet zijn geweest, vooral in India. In een CGI-loos tijdperk zijn de massascènes indrukwekkend. De begrafenisstoet met 400.000 figuranten is een replica van de echte, maar ook het bloedbad van Jallianwala Bagh, waarbij een Britse kolonel in koelen bloede honderden slachtoffers maakt. Dit soort scènes maken deel uit van de collectieve herinnering en moeten veel impact hebben gehad in India, zowel tijdens het filmen als in de uiteindelijke film.

In de ban van Gandhi

Zo’n lange icoon van een film over een icoon van de geschiedenis, en zoveel goed verzorgde extra’s hebben ook een effect op de toeschouwer. Gandhi getuigt vooral van grenzeloze eerbied voor Gandhi. Zelfs al houd je kritisch afstand, het is bijna onvermijdelijk dat je in de ban raakt. Maar misschien is dat simpelweg omdat Gandhi dat verdient, als film, maar ook als mens.