Elegant, harig, imaginair portret

Diane Nemerov Arbus groeide op in een welgestelde familie vol decorum. Haar vader runde het fameuze bonthuis Russek op Fifth Avenue. Ze trouwde jong en tegen de wil van haar ouders met Allan Arbus. Samen openden ze een fotostudio en kregen twee dochters. In Fur komen Diane’s jeugd en afkomst als een metafoor terug. Haar donkere kanten, obsessies en depressies komen nauwelijks aan bod. Zeker is dat ze in haar leven andere paden heeft gelopen dan haar milieu van haar verwachtte en dat dit van grote invloed is geweest. Uiteindelijk pleegde ze in 1971 zelfmoord.

Harig sprookje

Arbus’ vaak gruwelijke, maar tegelijk liefdevolle, portrettering van mensen in marge zijn het helderste statement en antwoord op haar obsessie met de keerzijde van haar milieu. Zelf heeft ze daarover eens gezegd:

“De meeste mensen gaan door het leven met een innerlijke angst en onzekerheid over een traumatische ervaring. Freaks zijn geboren met een trauma. Ze hebben alleen daarom al de angst om te leven overwonnen. Het zijn de aristocraten onder ons”.

Ongepolijst, indringend en wars van lelijkheid gaf Arbus steeds weer de discrepantie tussen het gepolijste (wat mensen willen zijn) en het ongepolijste (wat anderen niet over het hoofd kunnen zien) vast. Haar werk is schokkend realistisch omdat ze de mythe van de Amerikaanse droom doorbreekt. Haar voorkeur voor het mismaakte en de emoties die haar werk oproept, toen en nu wijken ver af van het ‘normale’ leven en de destijds gangbare fotografische paden. Arbus heeft het gezicht van de Amerikaanse Fotografie voor altijd veranderd.

Steven Shainberg, een bewonderaar van Arbus, heeft voor Fur gekozen voor het imaginaire. Elementen uit het leven en werk van de fotografe zijn verbonden met het bizarre van haar werk. Uitgangspunt van de film is de innerlijke creatieve strijd van Arbus om zichzelf los te maken uit een beklemmend milieu. Shainberg vertaalde dit in een harig sprookje. Feiten worden verweven rond de fictieve relatie van Arbus (Nicole Kidman) met Lionel (Robert Downey Jr.), een man met overmatige beharing die de bovenste etage van het huizenblok verandert in een wereld die aan Alice in Wonderland doet denken.

Fictie en feit

Tijdens de presentatie van de nieuwe bontcollectie (van het huis Russek) in de studio van fotograaf Allan Arbus arriveert de nieuwe bewoner van de zolderverdieping, gadegeslagen door de immer correcte gastvrouw Diane Arbus. De vreemdeling is gemaskerd, en arriveert met een verhuiswagen vol curiosa. Het oogcontact met Lionel wekt haar nieuwsgierigheid, en zal het beschermde leven van Arbus voor altijd veranderen. Arbus die als moeder, assistente én styliste van haar man voortdurend in een spagaat ligt, verandert van een hyperventilerende controlfreak in een door nieuwsgierigheid gedreven avonturierster in de magische wereld van Lionel. Eenmaal onder zijn vleugels neemt zijn wereld langzaam bezit van haar en haar gezin. Echtgenoot Allan (Ty Burrell) stimuleert aanvankelijk de obsessie van zijn schuchtere vrouw voor de vreemde buurman, die zij wil portretteren. Maar als de nieuwe vrienden van zijn vrouw voor een constante chaos in huis zorgen komt het tot een crisis.

Fur eindigt daar waar fictie en feit synchroon lopen. Arbus’ huwelijk liep in 1959 uit op een scheiding. Eenmaal onafhankelijk kwam ze tot creatieve wasdom en kon ze zich overgeven aan haar passie. Ze begon zich steeds meer op het kunstzinnige te richten, en werd daarbij geholpen door diverse mensen, waaronder de fotografe Lisette Model.

Nauwelijks herkenbaar

Aan de oppervlakte gemaskerd door eenzaamheid, angst en isolement, onderhuids donker, een afspiegeling van haar eigen complexe persoonlijkheid, zijn al haar portretten vol schoonheid, rauwe intensiteit en vol liefde voor de authentieke ander in wat voor menselijke verschijning dan ook. Hier is niets van te zien in Fur. Er is geen connectie met het werk van Arbus.. De film is nu teveel ontsproten aan de interpretaties van Shainberg: stijlvol, ingetogen, elegant en zorgvuldig vormgegeven, het relaas van een creatieve worsteling. Diane Arbus is daarin nauwelijks herkenbaar als compleet en complex personage. Nicole Kidman blijft kleven in het schuchtere, de perfectie van Arbus, teleurstellend voor eenieder die het werk van Arbus kent. Vooral als je bedenkt dat in haar werk de bloedstollende verstilling van het absurde masker van mensen zo essentieel is. Het is ongeloofwaardig, zelfs al is het fictie, dat de echte Arbus zonder de nodige uitbarstingen en emotionele explosies haar innerlijke strijd heeft gevoerd, ook in de context van een sprookje.

Robert Downey Jr. speelt met verve de excentrieke harige mecenas; wat er onder zijn harigheid schuilt is symbolisch voor Arbus’ zucht naar het onbekende. Dit staat in schril contrast met de sleazy milieus waar Arbus zich destijds in begaf, en waar Lionel haar in Fur fictief in introduceert. Kortom: de relatie tussen de beauty en het beest is te elegant en commercieel; breed uitgesponnen op het niveau van de desperate huisvrouw en de freak die haar wakker schudt. Te nadrukkelijk is ook de erotiek als voornaamste emotie, alsof er geen woede, drift, verdriet en onmacht bestaan. Zonder het werk van Arbus werkt de fictie tegen de gebruikte feiten, en is het gepolijste imaginaire eerbetoon van Shainberg vooral een stilistische representatie van de jaren zestig met een vleugje Carnivale. Dat schept afstandelijkheid, en is als eerbetoon misplaatst. En dat is waar Arbus in het leven en haar werk juist mijlenver vandaan stond.