Zoeken naar Rembrandt
Wie dezer dagen onvoorbereid het Rijksmuseum bezoekt wacht een teleurstelling. De tentoonstelling Alle Rembrandts is namelijk alleen toegankelijk voor wie een tijdslot heeft gereserveerd. Ook de titel is overdreven: de tentoonstelling laat niet alle Rembrandts zien, maar alleen die het Rijksmuseum altijd al had. De eerste indruk is dan ook van een nogal gehypet evenement, een goedkope marketingtruc van het Rijksmuseum.
Als het echter gelukt is binnen te komen blijkt niets minder waar. Alle Rembrandts is een mooi vormgegeven tentoonstelling die met tweeëntwintig schilderijen, zestig tekeningen en ruim driehonderd etsen een uniek beeld geeft van de geniale kunstenaar die Rembrandt was.
Zelfportret met de onderarm leunend op een stenen dorpel, 1639
Rembrandt de BN’er
Het Rijksmuseum wil met deze tentoonstelling vooral een beeld geven van de mens Rembrandt. Dat is lastig, want over zijn leven is vrij weinig en over zijn persoonlijkheid vrijwel niets bekend. Dat Rembrandt een gewoon mens was is minder bijzonder dan zijn buitengewone talent als kunstenaar. Gewone mensen zijn er genoeg en daarvoor staat niemand in de rij. Voor het genie Rembrandt is dat wel de moeite waard. Toch lijkt het in dit Rembrandtjaar vooral te gaan om de man. Zo zijn er tentoonstellingen over Rembrandt als minnaar in Leeuwarden, als netwerker in het Rembrandthuis. Zelfs de stem van Rembrandt is gereconstrueerd. Zo weten we nu dat hij schilderij uitsprak als skilderai.
Jonge vrouw (Saskia?) zittend bij een raam, ca. 1638
Rembrandt werd al in de 19de eeuw, toen zijn verering als grootste Nederlandse schilder begon, voorgesteld als familieman en overal in zijn werk werden zijn naasten herkend. Zo werd de oude vrouw die een geliefd model was, niet alleen van Rembrandt, maar ook van Jan Lievens en Gerard Dou, gebombardeerd tot Rembrandts moeder. Die aanduiding is jaren geleden wegens gebrek aan bewijs al van de tekstbordjes verdwenen, maar keert nu voorzichtig terug in het Rijksmuseum. Steeds wordt op de bordjes gesuggereerd dat het wel eens zijn ouders of zijn vrouw zouden kunnen zijn die model zouden hebben gestaan, zonder dat daar bewijs voor is.
Rembrandt de kunstenaar
De prachtige vormgeving van Irma Boom, met wanden in koningsblauw en grijs, schept de perfecte sfeer voor optimale concentratie, ondanks de vele medebezoekers. Dat is nodig want al in de eerste zaal zijn de meeste werken niet veel groter dan een postzegel. Hier zien we meteen de kunstenaar aan het werk alsof we over zijn schouder in de spiegel kijken. Op tientallen zelfportretjes kijkt hij verbaasd, grimast, fronst, lacht of heeft hij zich verkleed. Het zijn geen selfies, het gaat niet om de man, maar het zijn studies in het weergeven van emoties en onderzoek naar het effect van licht en schaduw.
De drie kruisen, 1653
De tentoonstelling waaiert dan uit: via zogenaamde tronies en allerlei figuren uit de buurt, naar portretten, stadsgezichten en landschappen. De tentoonstelling eindigt met Rembrandt als verhalenverteller. Mythologische en vooral Bijbelse scènes laten zien hoe hij steeds exact het goede moment uit een verhaal koos om de grootste emotionele zeggingskracht te bereiken.
De grootste schoonheid bereikte Rembrandt door met scherpe blik de lelijkheid te kiezen als motief. Bedelaars zijn interessanter dan mooie jonge mensen, een half ingestorte schuur een beter onderwerp dan een paleis. Door het grote aantal werken wordt ook de onvermoeibare experimenteerlust van Rembrandt goed zichtbaar. Van sommige etsen zijn meerdere versies te zien, in andere heeft hij de Rembrandteske schaduwwerking zover doorgevoerd dat een vrijwel geheel zwarte prent overbleef.
Alle Rembrandts is een eenmalige en niet te missen tentoonstelling die een uniek en vrijwel compleet beeld geeft van Rembrandt als kunstenaar. Rijksmuseumdirecteur Taco Dibbits zei in NRC: ’Het doel van Alle Rembrandts is om de mens achter de kunstenaar te laten zien’. Of dat gelukt is is de vraag. Gelukkig laat de tentoonstelling vooral de genialiteit en de reikwijdte van Rembrandts kunstenaarschap zien. En daar gaat het tenslotte om.
