Pijnlijk maar prachtig familieportret

Nu zijn de teksten niet helemaal vergelijkbaar. De teksten van de nog levende Noor Fosse spreken vooral tussen de regels door. De al in 1912 overleden Zweed Strindberg begint zijn kamerspel De Pelikaan ook geheimzinnig en impliciet. Maar naarmate de voorstelling vordert, ontrafelt zich deze familietragedie behoorlijk uitgesproken; eerst grof, maar uiteindelijk haarfijn. Belangrijkste overeenkomsten in deze – en overigens ook andere – voorstellingen van Provily zijn de voortdurend voelbare pijn in de verschillende menselijke relaties en de koude setting die de kwellingen benadrukt.

Ontmaskeren

Middelpunt in De Pelikaan is de moeder, die claimt zich naar haar vogelige voorbeeld te gedragen door zich op te offeren voor haar kinderen. Maar nadat haar man, van wie ze gescheiden leefde, is overleden, komt tussen alle leugens door de akelige waarheid stukje bij beetje naar boven. Mams zorgde vooral dat ze zelf niets tekort kwam. Ze kweekte met haar strenge voedsel- en energieregime twee ziekelijke, labiele kinderen die niet goed terecht kunnen komen. Ze had bovendien iets met haar aanstaande schoonzoon.

De waarheid staat na het uitkomen van de eerste stukjes ervan niet bepaald als een paal boven water – ze schakelt soms een tandje hoger, maar ook af en toe een tandje terug. Steeds als je denkt ‘zo zit het dus’, werpt een van de personages een ander licht op pa of ma. En laat Strindberg zien: het is allemaal een kwestie van perspectief.

José Kuijpers weet van de acteurs die verschillende visies het beste in haar rol van moeder te verwerken. Ze schakelt traploos mee van zeker via afwachtend naar hypernerveus. Marlies Hamelynck zet de toon van de voorstelling door moeder te ontmaskeren en speelt daarna helaas nog slechts voor zwijgende huishoudster. Dochter (Annelien van Binsbergen) laat naar het einde toe ook een interessante meerlagigheid doorschemeren: ze is niet naïef, ze wilde het gewoon allemaal niet weten. Zoonlief (Marcel Osterop) is meelijwekkend zielig, maar vindt desondanks voortdurend de kracht cynisch te zijn. Alleen Jan-Paul Buijs permitteert zich overacting in zijn rol van schoonzoon. Zijn narrengedrag met zwaaiende armen en bijna-revérences is niet erg op z’n plaats in deze subtiele, natuurgetrouwe omgeving.

Afstand

In het kale, getweeëndeelde decor is het huis van de familie ontdaan van alle grandeur die het gehad zou kunnen hebben. Niks chaise longue, hoe vaak het woord ook valt. Rechtsachter op de vloer, achter een ruit met jaloezieën zitten de spelers die niet aan het woord zijn op eenvoudige stoelen. Voor het glas ligt de kale toneelvloer, waarop drie schamele houten bankjes staan. Die gaan samen door voor de salon waarin de vrouw des huizes en haar relaties met elkaar praten, steeds in ongemakkelijke houdingen én bijna altijd met afstand tot elkaar. Linksachter op de vloer zien we live een ‘kamerduo’ in actie; acteur Marcel Osterop speelt er piano, celliste Nina Hitz beroert haar snaren naar de sfeer van het moment.

Het kale decor, het overwegend bescheiden spel, de grillige muziek; ze vallen allemaal samen. En benadrukken zo op rake wijze allemaal een en dezelfde nare sfeer die voortkomt uit de – zeker voor zijn tijd – expliciete tekst. Deze mensen zitten gevangen achter horizontale tralies, in dat rare ding dat familieleven heet. Op deze plek zijn ze opgesloten in afwachting van de boedelverdeling van pa’s spullen, schijnbaar symbool voor de teloorgang van alle schone schijn rondom de bindende bloedband.

De voorstelling speelt nog tot en met 31 mei 2007. Kijk hier voor meer informatie.