Meesterproef van verstilling en verlangen

De voorstelling Maeterlinck van Christoph Marthaler toont een lange aaneenschakeling van momenten waarin poëtische menselijkheid steeds weer opbloeit ondanks harde, kille omstandigheden. Hij werd hiervoor geïnspireerd door het symbolistische werk van de Gentse schrijver en Nobelprijswinnaar Maurice Maeterlinck (1862-1949). In een hyperrealistisch decor, van vaste ontwerper Anna Viebrock, geeft Marthaler de – in deze cynische tijd bijna kitschaandoende – symbolistische teksten en gedachtegoed een warme en bovenal menselijke dimensie.

Textielfabriek

Een textielfabriek aan het begin van de twintigste eeuw. Een grijze, vochtige en bouwvallige ruimte. De verf bladdert van de muren. De lampen flikkeren. Vier vrouwen in keurige gebloemde jurkjes zijn hard aan het werk. Ze laten hun logge naaimachines brommen en grommen terwijl ze het ene na het andere lapje afwerken. Dit onder streng toezicht van een dame van het hardvochtige type en een viertal mannen in kostuum. Wat die mannen precies voor werk doen blijft onduidelijk. Zeker is dat zij zich ver boven de werkende vrouwen verheven voelen. Eigenlijk staan ze de hele dag maar een beetje te niksen, die mannen in hun pakken. Voor de vorm keuren ze wat lappen stof of kijken ze eens naar het mechaniek van de naaimachines. Dit zijn de profiteurs, de mensen die rijk worden over de rug van anderen. Toch zijn de hardwerkende vrouwen niet zielig. Zij hebben de macht om de hele productie stil te leggen, de hoge piefen erkennen hun afhankelijkheid. Er is dus af en toe ruimte voor de meiden om te dagdromen, te slapen, te zingen, een paar woorden te wisselen of gewoonweg niets te doen. Maar nooit te lang. Dan worden ze met een streng woord weer aan het werk gezet, begeleid door montere pianomuziek van de altijd aanwezige fabriekspianist. Totdat er zich weer een ander onbelangrijk voorval voordoet die de aandacht opnieuw even van het slopende werk afleidt.

Ware kunststukjes

Maeterlinck loopt over van muziek. Begeleid door piano en orgel of muziek op band zingen de acteurs meerstemmige, veelal wat verstilde, liederen. Ze variëren van Satie, Bizet, Bovet tot platte volksliedjes over pies, poep en neuken. Soms om de verveling te verdrijven, dan weer als illustratie van een onderhuids verlangen of simpelweg om (de schijn van) het plezier erin te houden. Hoewel niet elke speler een geschoolde stem heeft, is ieder lied tot in de puntjes ingestudeerd en wordt voorbeeldig uitgevoerd. Hoogtepunten zijn de mannen die zachtjes en laag l’Amour est un oiseau rebelle zingen uit Bizets Carmen en When I am Laid uit Purcells Dido and Aeneas. Deze laatste wordt gezongen door sopraan Rosemary Hardy, die hiermee haar rol van kille toezichthoudster op wonderschone wijze weet te verdiepen. Ook de vette volksliedjes gezongen door het ensemble zijn hilarisch en vlijmscherp bewerkt tot ware kunststukjes. Maar zelfs zonder zang of piano is Maeterlinck door het vlijmscherp ritmisch vormgeven spel muzikaal als een hedendaagse compositie.

Geen politiek statement

De voorstelling is doorspekt met bloemrijke, soms lastig te volgen teksten van Maeterlinck. Uitspraken van ongedefinieerde personages die in cirkels praten of deliriumachtige omschrijvingen geven van woest natuurschoon en daarmee verwijzen naar de oorsprong en de seksualiteit van de mens. Teksten die nu misschien als overdadig worden ervaren, geschreven met als doel de waarheden te onthullen die verborgen liggen onder de oppervlakte van de dingen om ons heen. En in dit doel heeft Marthaler Maeterlinck als bondgenoot herkend. Het doel om het werkelijke leven achter de alledaagsheid te laten zien. Dit bondgenootschap is zo sterk dat er van een discrepantie tussen het ‘ouderwetse’ symbolisme en de vrij concrete vorm van de voorstelling totaal geen sprake kan zijn. Prachtig om te zien hoe wezenlijk en aards dit door sommigen elitair gevonden gedachtegoed hier is uitgewerkt.

Maeterlinck is geen aanklacht, geen politiek statement over klassenverschil of de onderdrukking van de arbeider. Het is een voorstelling die menselijkheid wil tonen. Een sfeer van melancholie, dromen, onontkoombaarheid vloeit geleidelijk over de toeschouwers uit. Dat neemt tijd. Net zoals het leven de tijd neemt. En net zo huiveringwekkend mooi is.

Maeterlinck is nog van 3 tot en met 20 april in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Klik hier voor meer informatie.