IJzingwekkend actuele geschiedenis

Salvador Puig Antich groeide op in Barcelona, en sloot zich op jonge leeftijd aan bij de MIL (El Movimiento Ibérico de Liberación). Deze groep anarchistische idealisten beroofde eind jaren zestig banken om het geld aan de arbeidersbeweging te geven. Jonge Robin Hoods dus, die met hun daden probeerden iets te betekenen voor de onderdrukten, en tegelijkertijd het dictatoriale schrikbewind van Franco aan de kaak wilden stellen. Hoewel ze hun wapens alleen als pressiemiddel gebruikten, moest hun nonchalante manier van beroven – ze droegen bijvoorbeeld geen maskers – een keer misgaan.

Schijnproces

En jawel, Salvador wordt verraden door een gemartelde maat, waarna een zeer gewelddadige arrestatie volgt. Een jonge agent sterft, en de zwaargewonde Salvador wordt als dader afgevoerd. De uitkomst van het proces dat volgde stond van tevoren al vast, aangezien het regime een voorbeeld nodig had om de bevolking onder de duim te houden. De terdoodveroordeling was dus geen verrassing, maar het vervolg wel. Iedereen verwachtte dat Salvador wel gratie zou krijgen van Franco omdat de omstandigheden bij de schietpartij tijdens zijn arrestatie erg onduidelijk waren, en ook vanwege het feit dat hij nog erg jong was. Helaas liep het anders af. Dankzij een bomaanslag van de ETA waarbij de gedoodverfde opvolger van Franco om het leven kwam, verloor de dictator zijn laatste greintje mededogen en kon zelfs de Paus hem niet op andere gedachten brengen. Zo kon het gebeuren dat de 25-jarige Salvador op 2 maart 1974 met een garotte (een barbaarse, middeleeuwse methode) werd geëxecuteerd.

Sociale verhoudingen

Niet echt geschikt voor een avondje popcorn eten misschien, en toch is Salvador geen zwaar op de maag liggende film. Er wordt haast niet ingegaan op de achterliggende problematiek, en de film gaat er ook vanuit dat je weet wie Franco was en wat de gevolgen van zijn bewind waren. Het draait veel meer om het menselijke aspect van het verhaal, en dat maakt Huerga’s eerste film bijzonder verteerbaar. De kijker volgt de gebeurtenissen en leert, net als de mensen om hem heen, Salvador steeds beter kennen. Hij is eigenlijk niet de hoofdmoot van de film, want het draait vooral om de sociale verhoudingen. Zijn zussen, de gevangenisbewaarder en vooral Salvadors advocaat zijn cruciaal voor het verhaal, en door die verschillende perspectieven wordt een verheerlijking van de titelheld voorkomen. Ze vervangen als het ware het geweten van de kijker die behoorlijk vrij wordt gelaten bij het vormen van een eigen mening over rechtvaardigheid, geweld en de doodstraf. Het einde, dat natuurlijk al vaststaat maar toch enorm beklemmend en direct is, laat daarentegen weinig aan de verbeelding over.

Hoewel de film dus niet meeslepend negatief is, zijn de spanning en het ongemak uit die tijd vanaf het begin te voelen. Verzet is van alle tijden, en het verhaal zou ook jonge mensen van nu griezelig bekend voor moeten komen. Juist omdat de Salvador in de film rustig blijft en zich niet volledig laat gaan – de echte Salvador schijnt ook zo gereageerd te hebben: hoop was de enige optie – voel je als kijker plaatsvervangende onrust. Dat je weet hoe de film afloopt draagt daaraan bij, maar het is vooral de geniepige onmacht in de laatste tien minuten die ondergetekende rillingen bezorgden.

Kritiek

Toch zijn er kritieken over het gebrek aan diepgang dat de film zou hebben, en de melodramatische toon die gemakkelijk de tranen trekt. De huidige anarchistische beweging in Spanje heeft Salvador op hun website genadeloos neergesabeld, en ook regisseur Manuel Huerga krijgt er van langs. Toen ik hem in januari vroeg om een reactie op deze weinig genuanceerde kritieken, reageerde hij geagiteerd:

“Zij zeggen dat we van Salvador een commercieel product maken. ‘Salvador zou tegen mensen zoals jij vechten’, ja, dat zou best zo kunnen zijn. Ze verbieden me om een film te maken over iemand die volgens mij gekend moet worden in de geschiedenis. Als het wel commercieel is, wat dan nog? Het is vrijwel niet mogelijk om politiek geëngageerde films te maken zonder dat aspect. Heb je Lord of War gezien, bijvoorbeeld?”

Huerga was in Spanje tot nu toe vooral bekend als soapregisseur, maar hij heeft een bijzonder helder doel voor ogen met deze film:

“Wat voor mij belangrijk is, is dat jonge mensen de toekomst hebben. Ik hoop dat ze begrijpen dat we niet goed bezig zijn. De westerse landen, met onze i-Pods, het vrije woord, het homohuwelijk, dit is een modelgemeenschap die we hebben gecreëerd. Die wereld hebben we te danken aan de uitbuiting van de Derde Wereld. Ik denk dat alle westerse landen, hoezeer we de heer Bush ook haten, evengoed op een lijn zitten met hem. Hij is de president van de westerse mensen. We zijn medeplichtig aan zijn systeem.”

Als regisseur van een beladen film als deze kun je nooit iedereen tevreden stellen, en daar is Huerga zich van bewust. Hij heeft echter zijn huiswerk goed gedaan, want hij sprak uitgebreid met mensen van de MIL, de gevangenisbewaarder en ook Salvador’s zussen:

“Het zijn mijn vrienden! Ik heb die mensen nodig om het verhaal goed te vertellen. De critici zien Salvador als held, en kenden hem niet persoonlijk. Ze vinden dat hun held wordt neergehaald. De andere kant vindt de film een excuus voor terroristen, een positief portret van een moordenaar.”

Een vrijheid verworven door anderen

Voor een anarchist zal de film – tot aan de laatste 10 minuten – inderdaad misschien wat lichtvoetig zijn, maar hij is dan ook bedoeld voor een totaal ander publiek. Huerga wil de huidige generatie jongeren en jongere ouderen bereiken, mensen die geen dictatuur of echte onderdrukking hebben gekend en in een vrijheid leven die is verworven door anderen. Hij is blij met het resultaat:

“Vooral omdat het de zussen waarschijnlijk helpt met het heropenen van de zaak. Iedereen in Spanje kent nu het verhaal, dus de rechtbank moet ze wel serieus nemen. Het probleem is alleen dat er 12.000 onopgeloste zaken zijn zoals die van Salvador.”

En dat is alleen nog maar in Spanje; wereldwijd bekeken is het verhaal van een jongen die het vechten voor zijn idealen en tegen overheersing moet bekopen met de dood helaas nog ijzingwekkend actueel.