Mix van meesters

Voor een tentoonstelling van deze kwaliteit en omvang moeten we meestal naar het buitenland. Verspreid over twee verdiepingen is een selectie uit de collectie tentoongesteld, vol Bijbelse taferelen, genrestukken, mythologische scenes, stillevens, portretten tot stadsgezichten en kerkinterieurs. Vele kunstwerken zijn voor het eerst in meer dan tweehonderd jaar terug in hun thuisland en gerestaureerd voor de gelegenheid.

Hollandse Meesters top 10

Rembrandt van Rijn, Jan Steen, Ferdinand Bol, Govert Flinck, Joachim Uytewael, Frans Hals, Willem Kalf, Pieter Lastman of Gerard Dou, bijna alle grote schildermeesters van de Hollandse zeventiende eeuw zijn hier in Amsterdam vertegenwoordigd. De Russische tsaren vanaf Peter de Grote in de achttiende eeuw waren dol op de Hollandse meesters vanwege hun natuurgetrouwe nabootsing van de werkelijkheid en het dagelijks leven.

Enige grote afwezige is Johannes Vermeer. Maar Rembrandts schilderijtje Jonge vrouw met oorbellen is bijna net zo elegant en mysterieus als Vermeers wereldberoemde Meisje met de parel en is niet voor niets één van de postergirls van de tentoonstelling.

Rembrandt en zijn cirkel

Hart van de expositie is de cirkel rondom Rembrandt met als middelpunt een innemend portret uit 1634 van Rembrandts vrouw Saskia, uitgebeeld als de Romeinse vruchtbaarheidsgodin Flora met bloemen in het haar (zie foto boven, © State Hermitage Museum St Petersburg). In het glanzen van haar mantel en de ongelofelijke details van haar weelderige kostuum herkennen we de grootmeester. Maar vooral ook in haar gezichtsuitdrukking, alsof ze op het punt staat een gedachte uit te spreken.

Van topkwaliteit zijn eveneens de portretten van Rembrandtleerlingen Ferdinand Bol, Govert Flinck, Samuel van Hoogstraten en Arent de Gelder. Deze magistrale fijnschilders gebruiken het donkere bruin, rood en de okerkleuren van hun leermeester, maar zonder de ruwe en trefzekere schildertoets die Rembrandts schilderijen zo levensecht en ontroerend maakt.

Onverwachte meesters en meesterwerken

Een paar bekende Rembrandts uit Russisch bezit, zoals de Terugkeer van de verloren zoon en de Danae, krijgt het Nederlandse publiek jammer genoeg niet te zien vanwege de kwetsbaarheid en populariteit van deze publiekslievelingen.  ‘Het was soms alsof we het Rijksmuseum vroegen om de Nachtwacht’, legt directrice van de Hermitage Cathelijne Broers uit in een documentaire voor NPO2.

De verborgen schatten van deze tentoonstelling zijn de onbekendere schilderijen van grote meesters, zoals de drie exquisiete schilderijtjes van twee naakte vrouwen en een naakte man in een boslandschap door Gerard Dou. Ze zijn de enige tot nu toe bekende naaktschilderingen uit Dou’s oeuvre van voornamelijk portretten en huiselijke taferelen. Ook een eigenaardig politiek beeldverhaal in een jachtschilderij van Paulus Potter en een immens grote Verkondiging aan de herders door Nicolaas Berchem geven een verrassende nieuwe kijk op deze Hollandse meesters.

Vele verhalen

Door het grote aantal schilderijen en de losse brokken informatie kan deze tentoonstelling enigszins overweldigend zijn. Een centraal thema, zoals de Russische verzamelgeschiedenis van Hollandse meesters, had de expositie beter behapbaar kunnen maken. Ook de twee audiotours, ingesproken door Jan Six jr. en Geert Mak, nemen de bezoeker niet volledig aan de hand, maar verschaffen wel waardevolle informatie.

Met zo veel topstukken bij elkaar is Hollandse Meesters een unieke tijdelijke aanvulling op de kunstwerken uit de Gouden Eeuw die we in onze eigen Nederlandse musea gelukkig altijd kunnen bekijken. Dankzij de hoge kwaliteit en diversiteit van de schilderijen is de tentoonstelling ontegenzeggelijk ‘meesterlijk’ te noemen.