Paul Delvaux. Meester van de droom

In de tussentijd verschenen enkele romans die geënt zijn op zijn werk: Het groen van Delvaux (1996) van Willem Brakman en Dossier Delvaux (1997) van Koen Vergeer. Brakman heeft het over de mens met twee zielen, ‘een die naar buiten kijkt (…), en een die naar binnen kijkt.’ Je herkent het op een doek als Le Rêve: twee vrouwen, een met de ogen open en een met de ogen dicht. Of op het in Oost-Indische inkt en aquarel geschilderde Les Deux Amies (De twee vriendinnen): een vrouw met blond haar en gesloten ogen en een vrouw met donker haar en open ogen. Zoals Paul Éluard het in een gedicht voor Delvaux verwoordde: ‘Het oog bloot in de open plek van het wachten.’

Paul Delvaux – De vriendinnen, 1940, Oost-Indische inkt, gewassen, op papier, 40 x 55 cm.
© Fondation Paul Delvaux, Sint-Idesbald/Belgium, c/o Pictoright Amsterdam 2017.

Psychologische duiding

De tentoonstelling heeft als ondertitel ‘Meester van de droom’. Al lopend door de zalen in Rotterdam valt dit aspect, waardoor Delvaux min of meer bekend is, inderdaad op, al heeft hij altijd geweigerd zichzelf als surrealist te zien. Hij noemde zichzelf liever ’poëtisch realist’.
Wat een beetje stoort, is de sterk psychologisch getinte interpretatie van Delvaux’ werk die in de Kunsthal over de bezoeker wordt uitgestort. En dat terwijl het de bedoeling van de Kunsthal is om door de keuze van de getoonde kunstwerken, grotendeels afkomstig uit de privécollectie van Pierre en Nicole Ghêne-Rham, het bestaande beeld van Delvaux als zogenaamde surrealist wat te nuanceren.
Natuurlijk, vanuit de psychologische optiek zal de prachtige Maternité ongetwijfeld een ideaalbeeld voorstellen: een prachtig portret van een vrouw met een kind op schoot in tedere pastelkleuren. Maar het is méér. Een klassiek portret waarin het ook niet moeilijk is Maria met kind te zien bijvoorbeeld; vanaf 1950 schilderde Delvaux immers ook enkele religieuze taferelen. Hier valt dit nog makkelijk te duiden, maar dat geldt lang niet voor alles.

Paul Delvaux – Het bouwvallige paleis, 1935 – olieverf op doek, 70 x 90 cm.
© Fondation Paul Delvaux, Sint-Idesbald/Belgium, c/o Pictoright Amsterdam 2017.

Verschillende motieven

Gelukkig is de manier waarop stilistische kenmerken en thema’s worden benoemd raak getroffen. Allereerst de voorliefde voor antieke motieven. Deze valt als een rode draad door al zijn werk terug te vinden. Maar let wel: op het schilderij Palais en ruines (Het bouwvallige paleis) verschijnen ook al, op de pui van het paleis, drie statische vrouwenfiguren die zo kenmerkend zijn voor het werk van de kunstenaar. Dáár haalde hij dus de mosterd onder meer vandaan: bij de kariatiden.

De tweede lijn die in Rotterdam wordt getrokken, is de invloed van expressionisten en van Modigliani. De echo van laatstgenoemde valt terug te vinden in de amandelvormige ogen op doeken uit zowel de jaren dertig als op La Terrasse (1979).
De indrukken die Delvaux opdoet tijdens zijn reizen naar Italië en Griekenland zijn sterk en blijven aanwezig in zijn latere werk. Hoewel het reizen an sich altijd al een geliefd thema is geweest. Aan het begin, in de jaren twintig, meer als teken van de moderne vooruitgang.

Aanvullingen

Een mooie aanvulling op de tentoonstelling vormen niet alleen de vragen bij de zaalteksten waarmee kinderen aan de slag kunnen, maar ook twee films. Hiervan is Le monde de Paul Delvaux van Henri Storck (1944-’45) eigenlijk een cinematografisch gedicht en als zodanig een tegenhanger van het gedicht van Éluard of de romans van Brakman en Vergeer.
De film voert je in een wereld die niet op het eerste gezicht te doorgronden valt, maar waaraan een psychologische duiding misschien minder toevoegt dan de samenstellers van de tentoonstelling dachten. Kijken, nog eens kijken en op je in laten werken, daar gaat het om. En dat mag best meer dan eens in de veertig jaar.

__________________________________