Leuk voor puzzelaars

Snap jij het nog? Heb je wel zin om het te begrijpen? ‘Wie onmiddellijk meegesleept wil worden, ten einde de tijd te doden, kan dit boek beter dichtslaan’, waarschuwt de schrijver al op de eerste pagina. Het is onmiskenbaar Harry Mulisch. Zijn boeken gooien altijd hoge ogen, dus waarschijnlijk zet je door. Op pagina 16 word je beloond; ‘ziezo, de opzet is gelukt. Wij zijn onder elkaar. De onreine meelezers zijn halsoverkop gevlucht voor al die spookachtige letters.’ Nu gaat De procedure beginnen, denk je hoopvol.

‘Het verhaal is de eigenlijke verteller, het vertelt zichzelf; vanaf de eerste zin is de vertelling ook een verrassing voor de verteller, dat weten alle vertellers’, schrijft Mulisch. Maar het tegendeel blijkt waar te zijn. De procedure is geconstrueerd, doordacht en tot in de puntjes netjes uitgevoerd. Verwijzingen naar religie, filosofie en mythologie en de werkelijkheid vind je natuurlijk à la Mulisch genoeg en ze zijn ook weer prachtig bedacht. De theorie is in orde, de compositie uitgekiend. Leuk voor wie van puzzelen houdt, maar het werkelijke verhaal van De procedure begint nooit. Mulisch heeft zijn boek een mooi lichaam gegeven, maar is de ziel vergeten.

Je maakt zo kennis met de hoofdpersoon Victor Werker, maar leert hem nooit kennen. Hij maakt een onvergeeflijke fout door weg te vluchten bij de geboorte van zijn dochter Aurora. Zij is al gestorven in de buik van haar moeder Clara, maar moet gebaard worden. Victor laat Clara juist op dit moment in de steek. Als zij hem verlaat stuurt hij haar brieven, die zijn gedrag moeten verklaren. Maar doet hij dat uit schuldgevoel of uit liefde? Daar geeft Mulisch geen antwoord op. En meer vragen blijven rondspoken. Hoe is het om geleerde te zijn, die het is gelukt kleikristallen tot leven te wekken, en tegelijk vader te zijn van een doodgeboren kind? Wat gebeurt er allemaal met Victor Werker? Het loopt niet goed af, maar dat is voorspelbaar. Harry Mulisch heeft De procedure in ieder geval geen meerwaarde gegeven.

De pers over De Procedure

De procedure helpt ongetwijfeld weer menig neerlandicus aan een onderwerp voor een doctoraalscriptie of dissertatie. Kunnen ze motieven en metaforen gaan turven en aanstrepen.

Arjan Peters, de Volkskrant

Ik laat me door zijn verbluffende literaire vermogen een roman in elkaar te zetten geen zand in de ogen strooien. Ik heb me bijzonder vermaakt, maar vermaak is er al genoeg en het is niet de eerste functie van kunst en literatuur.

Robert Anker, Het Parool

Mulisch zorgt er in De procedure voor dat je geïntrigeerd, geboeid of gefascineerd raakt. Je bent welwillend en toegeeflijk wanneer je ziet dat hij totaal in beslag wordt genomen door zijn mythische en paradoxale gedachtegoed, erdoor ingesponnen raak je niet.

Carel Peeters, Vrij Nederland