Inspirerend filosofisch overzichtswerk

Het grote, zware boek met harde kaft doet denken aan een schoolboek. Het staat vol met kleurrijke afbeeldingen en linkjes naar video’s die op de website van Lemniscaat te zien zijn. Op de voorkant staat een muurschildering van graffiti-artiest Banksy. Het boek ziet er aantrekkelijk uit, je krijgt meteen zin om te gaan lezen.

Ons zelfbeeld

Filosoof Ger Groot – hoogleraar, docent en schrijver van tal van boeken en artikelen – doet in De geest uit de fles iets dat hij nog niet eerder heeft gedaan. In zijn eerdere schrijfwerk zoekt hij de verbinding tussen filosofie en maatschappij en legt daarbij de nadruk op kunst en cultuur. In zijn nieuwste werk brengt hij dat allemaal samen in één prachtig, helder en spannend overzicht. Hij verhaalt in geur en kleur het ontstaan en de ontwikkeling van het zelfbeeld van de moderne mens vanaf de Moderne Tijd. In die vier eeuwen heeft de mens niet stilgezeten. Er zijn niet alleen boekwerken volgeschreven door filosofen, onze voorouders hebben hun zelfbeeld vormgegeven en naar buiten gebracht in tal van cultuuruitingen.

Filosofie en cultuur

In De geest uit de fles laat Groot zien hoe de denkbeelden in verschillende periodes onlosmakelijk verbonden zijn met wat er geschilderd, gebouwd en onderzocht is. Want ‘filosofie is overal, in alle hoeken van de samenleving’. Daarmee haalt Groot in één klap de ideeën van denkers als Kant en Rousseau onder het stof vandaan. Filosofie is overal en is alles behalve louter theoretisch of decadent. Zo vergelijkt Groot de film Into the Wild met het rousseauiaanse verzet tegen civilisatie. Ook het ‘ontdekkend leren’ dat wij nu kennen op basisscholen is volgens Groot terug te vinden in het boek Emile (1792), waarin Rousseau zijn filosofie over de opvoeding behandelt.

De mens centraal

Vanaf de Moderne Tijd is het zelfbeeld van de mens centraal komen te staan in de geschiedenis. Daar begint De geest uit de fles. Groot beschrijft de geschiedenis van het denken van de mens over zichzelf. Maar als we denken los te staan van onze voorouders, hebben we het goed mis.

In vier eeuwen tijd hebben we steeds meer kennis gekregen en vandaag de dag hebben we zoveel informatie tot onze beschikking dat we niet in staat zijn het allemaal tot ons te nemen. ‘Terwijl we steeds knapper worden, drijven we rond in een zich almaar wijder uitstrekkende baaierd van onopgeloste raadsels en onzekerheid.’ Daarmee is dit boek over onze geschiedenis net zozeer een boek over ons heden. We hebben veel vooruitgangen geboekt, maar staan nog steeds voor vergelijkbare problemen als de mensen aan het begin van de Moderne Tijd. Dat maakt dat dit boek over de filosofiegeschiedenis ook actuele thema’s behandelt waar de hedendaagse mens iets aan heeft.

Nieuwe beschrijvingen van bekende ideeën

Groot beschrijft de filosofieën van nagenoeg alle grote filosofen vanaf Descartes. Dit doet hij op een leuke, onalledaagse manier. Zo legt hij de categorieënleer van Kant uit aan de hand van de werking van een tv-toestel. Dit klinkt misschien kinderlijk; toch is het echt een boek voor volwassenen. Het mag er dan uitzien als een schoolboek, maar voor middelbare scholieren is het taalgebruik te moeilijk en gaat Groot wellicht te diep in op de denkbeelden en hun consequenties. Daar tegenover staat dat het voor alle mensen met interesse in filosofie echt een aanrader is. Als filosoof vreesde ikzelf dat het boek gesneden kost zou zijn, maar ik was blij verrast door de beschrijvingen en overdenkingen van Groot. Dat het boek met of zonder voorkennis intrigeert is bewonderenswaardig.

Beeld en geluid

Op de website van de uitgeverij is een speciale pagina aangemaakt bij het boek. Hierop zijn alle beeld- en geluidsfragmenten waar Groot naar verwijst terug te vinden. Dit zijn allerlei uiteenlopende zaken. Zo kun je een interview met Gadamer bekijken, een college van Lacan, een toespraak van Obama, maar ook filmscènes uit verschillende films en beelden van Joeri Gagarin die in 1961 als eerste mens de ruimte in gaat. Daarmee gaat het denken en diens historische setting leven, wordt het tastbaar en zelfs vermakelijk. De geest uit de fles kan gezien worden als naslagwerk, leerboek en ontspanning ineen en biedt voor iedereen een frisse kijk op onze geschiedenis en het denken daarbinnen.