De ondergang van het vlakke land

Lanoyes voorlaatste roman mag dan al even achter ons liggen, de schrijver blijkt nog niet veel veranderd. Hij hanteert nog steeds dezelfde zwierige stijl, en de politieke relevantie van zijn boeken steekt als altijd die van partijprogramma’s naar de kroon. België blijft zijn geliefde decor, en de politieke wantoestanden in dat kleine land zullen Lanoye nog wel even blijven inspireren. Geen ontsnapte misdadigers of corrupte politici deze keer, maar wel: het schijnhuwelijk.

Untouchables

Maarten Seebregs, het hoofdpersonage van Het derde huwelijk, bevindt zich in de herfst van zijn leven. Hij is ontslagen op zijn werk, zijn grote liefde is gestorven en zelf heeft hij ook al niet lang meer te leven. Dan neemt echter een zekere Norbert Vandessel contact met hem op. Vandessel is stapelverliefd op een Afrikaanse, maar kan niet met haar trouwen omdat hij in het oog wordt gehouden door de Dienst Vreemdelingenzaken. Hij heeft dan ook een snood plan beraamd: hij wil Maarten rijkelijk belonen als deze instemt om tijdelijk te trouwen met zijn verloofde. Zodra ze officieel Belgische is, moeten de twee zo snel mogelijk scheiden en staat niks Vandessels eigen huwelijk nog in de weg.

De opzet klinkt eenvoudig, en plotgewijs heeft Het derde huwelijk inderdaad niet veel meer om het lijf. Aan de hand van een aantal anekdotes doet Lanoye het smeuïge verslag van een huwelijk dat gedoemd is om te mislukken. Zijn roman wordt zo het verhaal van twee verstotenen die tegen alle verwachtingen in troost bij elkaar vinden. Zowel de zieke, homofiele weduwnaar als de illegale immigrante zijn untouchables aan de rand van de Belgische samenleving, en die verbondenheid leidt tot verrassende situaties. De twee gaan nochtans op een totaal andere manier met hun positie om: Maarten wil deze ellendige wereld zo snel mogelijk verlaten, terwijl Tamara staat te popelen om zich Belgische te kunnen noemen.

Twee werelden

Het is dan ook niet moeilijk om Maarten en Tamara te zien als symbolen voor hun respectieve beschavingen. Maarten staat voor een ziek, wegkwijnend Europa, Tamara symboliseert het levenslustige Afrika dat klaarstaat om de fakkel over te nemen. Spijtig genoeg laat Lanoyes stereotiepe tekening van zijn personages weinig ruimte voor een nuancering van die tamelijk eenzijdige interpretatie. Toegegeven, veel van zijn beschrijvingen zijn raak, en Lanoye heeft nog steeds heel wat zinnigs te zeggen over België en zijn inwoners. Maar Europa wordt af en toe wat té ziek, en Afrika wat té springlevend afgeschilderd om geloofwaardig te blijven. Op die momenten lijkt het wel alsof Lanoye het polariserende wereldbeeld van zijn stervende hoofdpersonage heeft overgenomen.

Dubbel gevoel

Ook stilistisch geeft Het derde huwelijk een dubbel gevoel. Enerzijds toont Lanoye zich alweer een begenadigd stilist, op zijn best wanneer de situaties in zijn boek uit de hand lopen of wanneer hij karikaturale personages kan neerzetten. Zo vormen de scènes met Karel en Jenny, de twee inspecteurs van de Dienst Vreemdelingenzaken, de hoogtepunten van de roman. Bovendien is Het derde huwelijk ook veel beheerster geschreven dan de Monstertrilogie, Lanoyes vorige drie romans. Waar zijn trilogie over België zich regelmatig verloor in oeverloze uitweidingen of stilistische experimenten, is Het derde huwelijk strak gecomponeerd. Elk hoofdstuk beschrijft een anekdote uit het huwelijksavontuur van Maarten en Tamara, terwijl Maarten ondertussen door middel van flashbacks terugblikt op zijn vroegere leven.

Anderzijds heeft die compositie ook zijn nadelen. De voortdurende flashbacks voegen bijvoorbeeld wel een extra dimensie toe aan het verhaal, maar ze remmen tegelijkertijd ook af. Dat is jammer, want de afzonderlijke scènes duren sowieso al lang. In combinatie met die flashbacks en Maartens soms zeurderige overpeinzingen kunnen ze dus wel eens gaan vervelen. Lanoyes verhaal lijkt niet sterk genoeg om die compositie te kunnen torsen.

Dat is natuurlijk een streng oordeel. Ondanks al zijn tekortkomingen is Het derde huwelijk namelijk een meer dan genietbare roman. Het geschilderde wereldbeeld lijkt soms een dimensie te missen, maar stilistisch gezien blijft Lanoye wel één van de beste auteurs van de Lage Landen. Bovendien is het mooi en verrassend om lezen hoe Maarten en Tamara ondanks al hun verschillen toch naar elkaar toegroeien. Laten we ten slotte ook de hilarische zijpersonages en de vele filmische scènes niet vergeten die ondanks al hun extremen toch heel wat over de Belgische, en bij uitbreiding de westerse, samenleving weten te zeggen.