Othello is onoplosbaar

De voorstelling Athella/Othello ontmaskert clichés door ze te benoemen. Negers met grote handen zijn groot geschapen en als je Othello speelt dan schmink je je gezicht zwart, want er zijn geen goede zwarte acteurs voor deze rol. Athella laat zien dat het cliché veiligheid biedt, ook hij heeft schmink nodig om Othello te zijn. Nooit voelde hij zich veiliger dan bij de toelating voor de toneelschool: “Doe een ei!” Alles viel weg: de wereld, diens vragen en problemen. Hij wás dat ei.

Van jongetje naar generaal

Othello is, net als de problemen in het Midden-Oosten, onoplosbaar. Elk conflict berust op ongelijkwaardigheid, anders is er geen conflict. De kunst is om de nuances zo te leggen dat je in je gelijk staat, en daarmee de baas bent in het conflict. Maar om de baas te blijven heb je datzelfde conflict wel nodig. Schrijver Abdelkader Benali voert de onoplosbare casus van Othello in fragmenten aan het publiek. Athella spiegelt zich aan Othello. Met de verhalen over zijn eigen jeugd, opent hij een venster naar die andere jeugd. Een jongetje dat hunkert naar de liefde van zijn moeder. Zijn vader laat hem zien dat je als zwarte altijd méér moet zijn, de anderen een stapje voor moet blijven. Maar Iago is Athella altijd een stap voor, want Iago de blanke heerser is overal. Acteur Felix Burleson geeft op een natuurlijke manier vorm aan de associatieve vertelstructuur van de tekst van Abdelkader Benali. Van het opgewonden jongetje Athella dat met zijn vader naar de opera Othello gaat, schakelt hij net zo makkelijk naar de generaal die strijdt voor het landsbelang. Burleson leidt de toeschouwer door een voorstelling waarin voortdurend geschakeld wordt. Van heden naar verleden, van de Othello van Shakespeare naar de Athella van Benali. Van feiten naar fictie, van redeneringen naar vragen. Soms is het niet duidelijk in welke context deze Athella spreekt. Enige kennis van Shakespeare’s Othello lijkt daarbij nodig, plus een flinke dosis concentratie.

Het cliché ontmaskerd

Athella is een buitengewoon jaloerse man. Bovendien laat hij zich teveel leiden door de woorden van wegbereider Iago. Athella omarmt Othello, wentelt zich in zijn cliché. Als hij zelf verliefd wordt, gaat het mis. Zijn Aysha wil zich niet aan Athella onderwerpen; weg met de oude wereld en diens denkbeelden. Aysha wil in haar tomeloze ambitie het cliché van de nieuwkomer ontmaskeren. Ze wil verlichting brengen in de hoofden van haar achterlijke volk en laten zien aan de wereld dat ze niet anders is dan de anderen. Ze wil de Nehabat Albayrak zijn van de nieuwe politiek. Dat kan Athella niet toestaan. Met het ontkennen van haar identiteit ontkent ze zijn liefde voor haar, zijn reden van bestaan. Athella pleegt zijn crime passionel. Om de Othello in zichzelf te doden, “het geweten van de wereld”, slaat hij de hand aan zichzelf. De slang bijt zich in de staart.

Benali laat de toeschouwer in verwarring achter. Is het cliché van de zwarte Othello, de ‘nobele wilde’, bevestigd of ontmaskerd? Benali zelf stelt in een briefwisseling met de regisseur dat verwarring goed is, het stemt tot nadenken. Zoals de vader van Athella zijn zoon toelicht wat acteurs zijn: “Ze zoeken geen oplossing, ze zoeken een reden. Dat is al moeilijk genoeg.” In deze samenleving van ingewijden en buitenstaanders zijn dat redenen te over om Othello keer op keer te onderzoeken.

Athella/Othello is tot en met 24 november te zien,tournee door het land. Zie: www.denieuwamsterdam.nl

Zie ook: Colin Powell valt van zijn voetstuk, een interview met Felix Burleson en Thijs Römer.