Manderlay

Von Trier is iemand die niet alleen gebruik maakt van het medium film, maar het tevens verandert en nieuwe richtingen in laat slaan. Hij combineert een buitenissige en vaak politiek incorrecte thematiek met een compromisloze en experimentele stijl. Hierdoor ontstaan films die door hun losbandige inventiviteit bewondering oproepen, maar door hun narcistische gekunsteldheid tevens afstoten. Het genie van Von Trier ligt in het feit dat hij deze tegenstrijdige impulsen tegelijkertijd weet op te roepen, waardoor de kijker uit balans wordt gebracht.

Schaduwzijden

De USA-trilogie, waarvan Manderlay het tweede deel vormt, is misschien wel Von Triers meest provocerende project tot nog toe. De trilogie gaat nier zozeer over Amerika zelf maar toont er een mythische versie van waarin typisch Amerikaanse idealen als gastvrijheid, rechtvaardigheid, democratie en vrijheid onder de loep worden genomen. In Manderlay laat Von Trier de schaduwzijden zien van humanitaire interventies als die in Irak. Hij doet dit niet op een directe wijze, maar maakt gebruik van een parabel die teruggrijpt op de Amerikaanse slavernij.

In Manderlay staat een plantage in Alabama centraal waarop de slavernij, zeventig jaar na de afschaffing ervan, nog steeds in praktijk wordt gebracht. Grace, de naïeve en gekwelde hoofdpersoon uit Dogville, zorgt er met behulp van de maffioso van haar vader voor dat de slaven alsnog bevrijd worden van hun onderdrukkers. “We brought them here, we abused them and made them what they are”, geeft Grace als reden voor haar optreden. Hiermee geeft ze uiting aan twee ogenschijnlijk tegenstrijdige gevoelens: superioriteit en schuldgevoel. In feite definieert ze de slavernij op Manderlay als haar probleem dat op haar manier moet worden opgelost. Dat klinkt nobel, maar zal uiteindelijk funest blijken te zijn. Het is haar probleem niet en, belangrijker nog, het kan niet op haar manier worden opgelost.

Schromelijke zelfoverschatting

Manderlay is geen aanklacht tegen humanitaire hulp of tegen militaire interventies, maar gericht tegen de onwetendheid en het gebrek aan werkelijke interesse die met deze acties gepaard gaat. Grace meent dat ze op moreel gebied superieur is aan de plantage-eigenaars en qua ontwikkeling superieur aan de bevrijde slaven. Von Trier laat echter geleidelijk aan zien dat ze zichzelf schromelijk overschat en feitelijk geen idee heeft waar ze mee bezig is. Grace maakt elke vorm van inlevingsvermogen en reflectie ondergeschikt aan haar onmiddellijke verontwaardiging. Het probleem daarbij is dat deze verontwaardiging niet voortkomt uit mededogen en werkelijke interesse, maar uit een misplaatst superioriteitsgevoel.

Met Dogville, het eerste deel uit zijn USA-trilogie, creëerde Von Trier een geheel nieuwe cinematografie. Hij reduceerde de set tot wat lijnen en strepen en een enkele deur, een kast, een molen. Dit levert een sobere en ongekunstelde beeldtaal op waarin de nadruk volledig op de acteurs komt te liggen. Terwijl Dogville vooral imponeerde vanwege zijn vervreemdende formele soberheid, moet Manderlay het echter meer hebben van zijn provocatieve thematiek. De cinematografische principes zijn weliswaar hetzelfde gebleven, maar ze worden minder streng toegepast. De set is uitgebreider en minder sober, de cameravoering is losser en het acteerwerk is minder imponerend. Vooral dit laatste is storend. Grootste gemis is Nicole Kidman, die als geen andere de ambigue gemoedstoestand van Grace wist uit te drukken. Bryce Dallas Howard, die haar plaats inneemt, doet haar best maar haar acteerwerk is te eenduidig om de film te kunnen dragen. Gelukkig wordt dit enigszins gecompenseerd door de uitstekende rollen van Isaach De Bankole en Danny Glover.

De extra’s op deze dvd zijn ietwat standaard, maar desondanks heel redelijk. In de documentaire The Road to Manderlay wordt de totstandkoming van de film besproken. Daarnaast staan er twee interviews op, waaronder eentje met de Nederlandse acteur Rik Launspach die in Manderlay een bijrol voor zijn rekening nam. Verder bevat de dvd een ietwat langdradig audiocommentaar, waarin Von Trier op zijn typische melige wijze vertelt over bijvoorbeeld de verliefdheid die ontstond tussen een echte ezel en zijn namaak plaatsvervanger. Het nadeel van dit audiocommentaar is dat het, mede door de bijdrage van Anthony Dod Mantle (cinematografie), vrij technisch blijft en niet dieper ingaat op de thematiek van de film. Op zichzelf is dit logisch – laat de kijker zelf maar uitvinden wat het allemaal betekent – maar anderzijds wordt het geheel er wel wat zielloos door.