Novecento

Aan de hand van twee personages, een boerenzoon (Gerard Depardieu) en de zoon van de landeigenaar (Robert De Niro), wordt er in Novecento geprobeerd om een beeld te geven van een halve eeuw Italiaanse geschiedenis en klassenverschillen. De vriendschap tussen de twee klassen lijkt symbool te staan voor een mate van eenheid die bereikt kan worden en voor Bertolucci gelijk staat aan de Italiaanse volksgeest. Het is geen toeval dat beide jongens geboren worden op dezelfde dag die tevens ook de sterfdag van de componist Guiseppe Verdi is. Het is jammer dat dit epische gegeven banaal is verfilmd en veel interessante dingen laat liggen. Novecento is een film die zich marxistisch noemt, terwijl het marxisme in de film eigenlijk puur een emotionele invalshoek is die politiek en historisch op de simpelste manier wordt uitgewerkt.

Melodramatische dialectiek

Bertolucci idealiseert de simpele boeren en hun strijd op een manier die vol is van stereotyperingen en ongegeneerde sentimentaliteit. Het is opmerkelijk dat een filmer die zich verbonden voelt met het lot van de vechtende boeren ze op zo’n eenzijdige manier romantiseert dat het haast denigrerend is. Het probleem ligt bij Bertolucci’s geloof in een mate van ambachtelijke heldhaftigheid die zeer archaïsch en feodaal is, terwijl hijzelf een regisseur is die leeft in de moderne, complexere tijd.

Tegenover de nobele boeren staan de gitzwarte fascisten die door het personage van Atilla (Donald Sutherland) gelden als het gepersonifieerde kwaad. Sutherlands rol heeft alle overtuiging van een b-filmschurk. Zijn sadisme is karikaturaal en pathologisch en Sutherlands nagesynchroniseerde stem helpt daar verder niet bij. Samen met zijn even sadistische echtgenote (een mollige en nare Laura Betti) vormen ze een diabolisch duo die door hun pact met de fascisten vrij zijn om zich decadent uit te leven. Gedeeltelijk moet Bertolucci hier naar Dirk Bogarde en Ingrid Thulin hebben gekeken in Visconti’s La Caduta degli dei (The Damned)(1969), maar in zijn uitwerking is hij minder schatplichtig aan Shakespeares Macbeth.

De Niro en Depardieu spelen allebei op de automatische piloot. Depardieu wordt soms even woedend op het onrecht wat hij ziet, maar het vormen voornamelijk korte erupties tegenover weinig anders. Daarnaast is er ook nog eens de opzwellende muziek van Ennio Morricone die door zijn dominantie en bombast geen ruimte meer overlaat voor andere emoties.

De discrete charme van de bourgeoisie

Het meest interessante personage is Ada, gespeeld door een beeldschone Dominique Sanda. Ze is fascinerend, omdat ze vanuit haar bourgeoise decadentie geen plaats lijkt te hebben in het marxistische model dat Bertolucci hanteert. Ze lijkt ook het meest op de regisseur zelf door haar artistiekerige middenklasse achtergrond. Eigenlijk is zij de modernste persoon in het verhaal. Ze is het resultaat van een wereld waar de klassenstrijd er niet toe lijkt te doen, maar ze is tegelijk verveeld en verwend in haar doelloosheid. Het is misschien niet verwonderlijk dat ze op een gegeven moment simpelweg vertrekt uit het verhaal alsof ze niet past in Bertolucci’s prekerige marxistische conclusie.

Novecento is vanaf vandaag te zien in het Filmmuseum Amsterdam en in Lantaren/Venster in Rotterdam; daarna elders in het land.