De schrijver verbeeldt

Douglas Coupland (1961) is wereldberoemd geworden met zijn in 1991 gepubliceerde debuutroman Generation X. Een indringend portret van een groep jonge mensen, geboren in de jaren zestig, die gedesillusioneerd de consumptiemaatschappij ontvluchten en op zoek gaan naar zichzelf. Met de tijdgeest continue voor ogen heeft Coupland een substantieel literair oeuvre opgebouwd en zich tegelijkertijd aan de beeldende kunsten gewijd. In de tentoonstelling Bit Rot (benaming voor de spontane ontbinding van digitale data) toont hij zijn betrokkenheid bij de actualiteit in een uitgekiende reeks naar zijn hand gezette observaties.

Crime scene

Tropical birds (Columbine Cafeteria), 2003, courtesy of the Daniel Faria Gallery, Toronto

Naast schrijver en beeldend kunstenaar is Coupland ook verzamelaar. Hij vult de expositie in Witte de With aan met stukken uit eigen collectie (van o.a. James Rosenquist en Jenny Holzer) die in kleur, vorm en betekenis naadloos passen in zijn persoonlijke vocabulaire. Dat roept direct de vraag op hoe het met de oorspronkelijkheid van deze kunstenaar zit. Een aantal werken van zijn hand vormen een directe verbinding met zijn verzameling, maar maken tegelijkertijd ook duidelijk dat inspiratie niet hetzelfde is als eenvoudige na-aperij. Het terrein waarop Coupland zich begeeft is van een popart-achtige dimensie, waarbij het citeren van anderen en het weergeven van doodgewone bijzonderheden tot opmerkelijke beelden leidt.

Die beelden beheersen vooral de wereld van globalisering, terreur, digitalisering, internet, sociale media en de daaruit ontwikkelde iconische adapties. Het geënsceneerde werk Tropical Birds (Columbine Cafetaria) toont een verlaten high school-kantine na een plotselinge schietpartij; een met regelmaat terugkerende geweldsuitbarsting in de VS die als een doodstille crime scene aan de muur hangt. De vervreemding die Coupland hier bijna aanraakbaar maakt, is tekenend voor zijn positie: de verbeelde werkelijkheid als gevolg van een nieuwsfeit, waarmee hij de kijker telkens meesleept in zijn terugblik.

Kinderlijke onschuld

Vietnam Swamp Soldier, 2000, foto Cassander Eeftinck-Schattenkerk

Op die manier worden diverse onderwerpen aangepakt: een vechtpartij in het parlement van Kiev, de rechtszaak tegen drie volgelingen van sekteleider Charles Manson, de aanslag op het World Trade Center in New York, enzovoort. Midden in de zaal staat een manshoge speelgoedversie van een soldaat – Vietnam Swamp Soldier – die met het geweer boven zijn hoofd een virtueel moeras doorwaadt. Oorlogsgeweld uit een ver verleden dat hier op ontwapenende wijze wordt uitgedrukt: een duistere herinnering van volwassenen als kinderlijke onschuld gepresenteerd.

The Living Internet, 2015, foto Cassander Eeftinck-Schattenkerk

Tijdens zijn verblijf als artist in residence bij het Google Cultural Institute in Parijs werkt Coupland aan een grote installatie genaamd The Living Internet. In een bescheiden arena plaatst hij een grote hoeveelheid witgepleisterde voorwerpen en figuren die, zelfstandig over de vloer bewegend op een robotstofzuiger, elkaar benaderen, aanraken en afstoten om vervolgens weer een nieuwe richting te kiezen. Het is confronterend en amusant tegelijk om de onverstoorbare voortgang van ruimtelijk gemaakte informatie te observeren, waarmee de kunstenaar ons surfgedrag op internet aan de kaak stelt.

Coupland legt op een heldere en kleurrijke manier verbanden tussen hedendaagse fenomenen en zijn eigen visie daarop. In al zijn werken, verzameld of zelf gemaakt, is vooral ook de hand van de schrijver aanwezig. Sterk tekstgeörienteerd weet hij op directe wijze de kijker te boeien met een eenvoudige signalering die ook een achterliggend verhaal onthult. Dat is een opvallende combinatie die Bit Rot tot een aantrekkelijke tentoonstelling maakt.