Plagiaat?

Klinkt bekend? Dat dacht de moeder van Harry Potter, J.K. Rowling, ook. En Harry’s eigenaar, Time Warner, dacht met haar mee. Plagiaat. Parodie. Schande!
In Rusland is Tanja Grotter een succes. Schrijver Dimitri Jemetz zag al meer dan vijfhonderdduizend exemplaren van zijn boek over de toonbank gaan. De Nederlandse uitgeverij Byblos zag wel wat in Tanja en liet het boek vertalen. Op 8 april zouden de eerste exemplaren in de winkel liggen. Totdat het alziend oog van Warner het in de gaten kreeg.

Omslagen

Warner, of Rowling, of allebei, spanden een kort geding aan: Tanja Grotter en de magische contrabas is plagiaat. Ze kregen gelijk.
Tanja’s ‘vader’ Jemetz is het er niet mee eens: “De eerste rechtszitting duurde maar drie uur. De rechter had niet eens de tekst van Tanja Grotter gelezen. Ze vergeleek alleen maar de omslagen van de boeken. Die lijken inderdaad veel op elkaar.” De inhoud is echter heel anders, verzekert Jemetz: “Met mijn tekst schend ik absoluut de auteursrechten niet. Ons belangrijkste doel in het hoger beroep is dat de rechter echt naar het geschrevene zal kijken. Dat filologen, kunsthistorici en literaire critici een deskundig oordeel mogen geven.” Dit alles zegt Jemetz in een interview in de Volkskrant.

Harry en Tanja zouden inderdaad broer en zus kunnen zijn: allebei wees, allebei behept met magische krachten, een teken in het gezicht en een vijand die te angstaanjagend is om zijn naam te noemen. Dit vertaal ik nu van een Duitse site, want ik heb Tanja Grotter niet gelezen. Ik zou dus niet weten wat erin staat. Maar ik zou dat bijzonder graag te weten komen. Daarom alleen al hoop ik dat Jemetz en Byblos het groene licht krijgen voor de publicatie van Tanja Grotter en de magische contrabas.

Granaatwerper

Het is toch in alle opzichten beter voor het imago van Warner en Rowling om dit soort dingen te negeren? Van elk succesverhaal worden parodieën gemaakt. In Rusland lopen wel meer jongetjes rond die op Harry Potter lijken. Porri Gatter bijvoorbeeld, is een parodie in de ware zin des woords: een bespottelijk makende nabootsing van een kunstwerk. Porri schakelt zijn vijanden uit met een granaatwerper en hij heeft een blikken uil als metgezel. En in Tanja Grotter loopt een Horry Poeper rond, een bescheiden Brits jongetje dat omringd wordt door madvocaten, magische advocaten.

Nae ’s landts gheleghentheyt verduytschet

Het gaat bij Jemetz echter niet om parodie, maar om plagiaat. De beschuldiging plagiaat houdt in dat hij zich onrechtmatig de geestesvoortbrengselen van een ander heeft toegeëigend. Heeft hij dat? Ik ben de rechter niet, maar ik zou hem het voordeel van de twijfel geven. In de Gouden Eeuw deed men niet anders. P.C. Hooft schreef op de titelpagina van zijn klucht Warenar: ‘dat is: Aulaluria van Plautus, nae ’s landts gheleghentheyt verduytschet.‘ De parodie Don Quichot is nu bekender dan het origineel waarop het ooit gebaseerd is.

In de Renaissance was er een beginsel dat dit soort kopieerpraktijken goedpraatte: de imitatio, en meer in het bijzonder de creatieve imitatie. Of, met een makkelijker term: beter goed gejat dan slecht bedacht. Met creatieve imitatie is mijns inziens niets mis. Zolang de schrijver maar duidelijk aangeeft wat hij creatief heeft geïmiteerd. Wat Hooft heeft gedaan, en Jemetz nu aan het doen is. Hij heeft zijn mond vol van Harry Potter. En de buik vol van diens eigenaar.

Waarom is Warner zo krampachtig bezig om alles wat naar Potter riekt en waar geen Warner-stempel op staat, te verbieden? Iedereen weet van het Aziatische meisje dat het domein www.harrypotter.com in handen had voor haar eigen fansite. Ontnomen. Het mag toch niet zo zijn dat elk initiatief, hoe creatief imiterend ook, in de kiem gesmoord wordt door een multinationale multimiljardair die graag nog wat extra dollars verdient?

Censuur

Hoeveel verschillende versies van Romeo en Julia kennen wij? We weten toch, dat het origineel van Shakespeare komt? Zolang duidelijk is en blijft, dat Tanja Grotter een aftreksel van de bekende Harry is, moet zo’n boek gewoon in de winkel liggen. Dit riekt naar censuur en naar geldelijke belangen, twee dingen die nog ooit de dood van de letteren zullen betekenen als dit zo doorgaat. Tanja Grotter moet in de Nederlandse boekhandel komen te liggen, het liefst vandaag nog. Dan kan ik zelf wel bepalen of ik het plagiaat vind. Daar heb ik Warner niet voor nodig.

Om beschuldigingen van plagiaat te voorkomen, staan hieronder mijn bronnen:

Corine de Vries, ‘Harry Potter vlucht voor een klein meisje’, de Volkskrant, 11 april 2003
Der Spiegel
P.C. Hooft, Warenar, ingeleid en toegelicht door Dr. C. Kruyskamp, Martinus Nijhoff 1979
Leipziger Bücherei
www.gatter.ru (kon ik niet lezen)