Jan Knol - Spinoza in 107 vragen & antwoorden

Knol is niet de enige. De laatste jaren zijn er meerdere publicaties rondom Spinoza verschenen, zoals Het raadsel Spinoza van de Amerikaanse psychiater Irvin Yalom. Blijkbaar sluit Spinoza’s uiteenzetting van bijvoorbeeld God goed aan bij de ontgoddelijkte wereld van vandaag de dag.

Spinoza was de radicale verlichter en zijn hoofdwerk Ethica behandelt hoe te leven zonder een dwingende God. Radicaal is het boek ook in de afschaffing van het traditionele beeld van God. Spinoza leefde in het liberale Amsterdam van de Gouden Eeuw. Hij werd door zijn werken uit de Joodse gemeenschap geëxcommuniceerd, maar dit lijkt zijn denken eerder ten goede dan ten kwade te zijn gekomen. Los van de dwingende religieuze leer uit die tijd kon hij vrij en blij zijn gedachtegoed verder ontwikkelen.

Wie zich daar anno nu over buigt, zal opvallen, zeker in de Ethica, dat de stellingen, axioma’s en definities nogal droog en abstract zijn weergegeven. Vooral voor mensen zonder achtergrond in de filosofie. Dan is het handig dat er talloze boekjes zijn die je inwijden in de denktrant van Spinoza. Zoals Knols eerdere boeken als En je zult spinazie eten en Spinoza’s intuïtie. Knol weet op een eigentijdse wijze Spinoza’s idee van de God/Natuur uit te werken. De agnost en wellicht zelfs de atheïst zou hiermee uit de voeten kunnen.

God/Natuur

Een belangrijk concept in dit boekje is namelijk de uiteenzetting van het begrip God/Natuur. Wie iets van de wereld wil begrijpen en wie de wereld in een kader wil vangen ontkomt niet aan de natuur en haar wetten. Elke grote filosofie grijpt hier op terug (zie bijvoorbeeld het taoïsme, dat de mens en diens handelen als uitingen van de natuurwetten (Dao) ziet). Zowel de materiële, als de geestelijke wetenschappen vinden hun oorsprong in de natuur, hetzij door praktische beschrijvingen (natuurkunde, wiskunde), hetzij door geestelijke bespiegelingen (mystieke en gnostische geschriften, psychologie), ook wel experiëntieel of ervaringsgericht genoemd. Zoals Spinoza in Ethica aangeeft: het heeft geen zin om de geestelijke natuur in materiële termen uit te drukken. Vraag 18 van dit boekje laat bovenstaande verschil tussen materie en geest op simpele, heldere manier zien.

Filosofisch avontuur

Het leuke aan deze korte inleiding in Spinoza’s denken is dat je als lezer al gauw vanuit de denkwereld van Spinoza verder kunt redeneren. Je eigen pad bewandelen, hetgeen overigens in lijn is met de idee van vrijheid van Spinoza (lees vraag 90 en 91 er maar op na).

Zo biedt dit boek op toegankelijke wijze 107 vragen met, je zou het ook kleine meditaties over de vraag kunnen noemen, antwoorden. Antwoorden die je aan het denken zetten, je verwarren, weerstand oproepen en wat dies meer zij. Dit boek helpt je ook om met het ‘echte’ werk van Spinoza aan de slag te gaan. Aanvankelijk taaie, abstracte kost, verwordt met een beetje hulp tot een waarlijk filosofisch avontuur, dat tot in het huidige denken doorwerkt.