Toen en nu

De dvd bestaat uit twee discs, 50 hoogtepunten van het binnenlandse, en 50 van het buitenlandse nieuws. Je kunt genieten van mooie oude beelden en je geheugen opfrissen (hoe zat het ook alweer met de kwestie Nieuw Guinea in de jaren ’50, of de Praagse Lente in de jaren ’60). Een interessante vraag hierbij is natuurlijk: wat wordt er getoond van al die jaren nieuws?

Nieuwsselectie

Autoloze zondag

Wat voor hoogte- en dieptepunten kun je opdiepen uit de archieven om 50 jaar Journaal mee te illustreren? De redactie zal het er zwaar mee hebben gehad. Kies je de momenten die zo in de geschiedenisboeken kunnen, zoals de val van de muur, de moord op Kennedy en de oprichting van het eerste paarse kabinet, dan blijven er op een ander niveau veel verhalen verzwegen. Want dat de Beatles in Nederland waren in 1964 is voor sommigen een veel sprekender feit. Of de autoloze zondag, met kilometers leeg asfalt. Of de bezetting van inrichting Dennendal, wat een omslag betekende in de psychiatrie.

Romantisering van het verleden

Al met al hebben de samenstellers een mooi evenwicht gevonden. Het is een compilatie die het Journaal eer aan doet. Wat betreft het binnenlandse nieuws komen de meeste items uit de hoofdstad of het Binnenhof. Veel opstanden, zwaaiende knuppels, ja, het Journaal legt het verhaal van de gewone man vast. Metrorellen, bouwvakrellen, rellen rondom de inzegening van het huwelijk van Beatrix en Claus, oproer rond de strijd voor abortus, de demonstratie tegen kruisraketten… Wát een vuur en passie, lijkt de camera te zeggen die zich tussen de oproerkraaiers mengt. En als kijker kan je niet anders doen dan zuchten; waar is die mooie tijd gebleven. Jazz muziek begeleidt dit soort gebeurtenissen uit de late jaren ’60 tot eind jaren ’70, de trompet blaast de vloekende mensen weg, de sax en slowmotion maken van de rossende politieman een ballerina. Nee, dat waren nog eens tijden!

Verzakelijking

Rookbommen bij huwelijk Beatrix en Claus

In de jaren ’80 overheerst de slechte economie. Brandweerlieden zetten het binnenhof onder het schuim, de spoorwegen en vuilnismannen staken, de postbodes sjoelen met op de achtergrond enorme zakken post, men is het zat. Maar het zijn ook de jaren van de decembermoorden in Suriname, de paus die niet erg hartelijk wordt ontvangen in Nederland, de voltooiing van de Deltawerken en de ontvoering van Heijn en Heineken. Het Journaal zelf is in deze jaren ook zakelijk geworden. Er zijn minder journalisten in beeld en meer hoge piefen die vertellen dat het er allemaal niet best uitziet.

In de jaren ’90 (tot nu) lijkt het volk als protesterende massa helemaal niet meer te bestaan. In plaats daarvan wordt het Journaal steeds meer gedomineerd door ministers en hoge functionarissen. Saai eigenlijk.

Buitenlands nieuws

Philip Freriks presenteert het journaal

Wat betreft de keuze aan fragmenten uit het buitenlandse nieuws zijn er een aantal andere dingen die opvallen. Slechts een klein aantal van de 50 nieuwsfeiten is niet gerelateerd aan moord en doodslag, namelijk het begin van de ruimtevaart, Mandela vrij en het Clinton en Monica-gate. Waar het op neer komt, is dat Het Buitenland altijd wel ergens oorlog voert. Dan hebben we het in Nederland zo gek nog niet, hier mág je tenminste protesteren.

Interessant aan de oude buitenlandse fragmenten is dat het vaak gebeurtenissen zijn die de aftrap van een jarenlang conflict vormen, zoals de crisis rond het Suezkanaal in de jaren ’50, of de oorlog in de Balkan begin jaren ’90. We kennen de conflicten, de ontwikkelingen en hoe het er nu voor staat, en het is bizar om met die kennis naar de beelden te kijken. Je ziet mensen en dorpen waarvan de kans groot is dat ze niet meer bestaan, zijn weggevaagd door oorlog en verwoesting.

Extra’s

Op de dvd-box staan ook een aantal extra’s, zoals de ontwikkelingen van het intro, en de beginjaren van het journaal. Aandoenlijk zijn de weermannen en –vrouwen. In een wel erg lange reportage komen ze allemaal aan bod, beschrijven ze hun lievelingsweer en hoe ze te werk gaan.

Van NTS naar NOS, toen en nu

De laatste intro’s

Je kunt op deze dvd ook goed de veranderingen van het NOS Journaal zelf zien. Als je kijkt naar de geschiedenis van het NOS Journaal, moet je die plaatsen in het verzuilde Nederland. Televisie is dan wel een mooie ontwikkeling, zo moet men in 1951 over het nieuwe medium hebben gedacht, maar alleen als het toevertrouwd wordt aan de juiste mensen. Die juiste mensen, dat waren de radio-omroepen, en zo werd televisie ingeperkt in het verzuilde Nederland. Er was geen nationale omroep, en omdat de verenigingen afhankelijk waren van hun achterban, werd televisie een spreekbuis voor de eigen ideologie. Geen makkelijke positie om onafhankelijke journalistiek te bedrijven.

In 1956 werd de NTS opgericht, de Nederlandse Televisie Stichting, een nieuwsorgaan dat volledig door de omroepen werd gedomineerd. Het was in de beginfase onmogelijk om beelden vast te leggen, waardoor televisie noodgedwongen een live medium werd en het interview de basis legde van televisiejournalistiek. Televisiejournalistiek was vooral vernieuwend vanwege het persoonlijke karakter, de journalist was pontificaal in beeld, en de nieuwslezer werd een televisiepersoonlijkheid. Er verschenen forums van deskundigen die zware gebeurtenissen doorspraken, en de figuur van commentator werd van de radio overgenomen. Bovendien was het de tijd van de pacificatiepolitiek, tijd van achterkamertjesoverleg. Hoofdredacteuren besloten tot zwijgzaamheid tijdens de Greet Hofmans affaire, en felle discussies waren er niet. De journalist was volgzaam aan de eigen elite, en terughoudend bij conflicten.

Professionalisering

De jaren zestig, met ontzuiling en betere technieken, brachten verandering in deze televisiejournalistiek. De handzame camera’s en betere ontwikkeltechnieken zorgden ervoor dat de journalist actueel nieuws kon brengen. De komst van gedegen audio-visuele opleidingen, zoals de academie Santbergen en later hogescholen voor journalistiek, leidden tot een verdere professionalisering. De ‘direct cinema’, een filmstijl die zich kenmerkt door de schijnbare afwezigheid van de camera, gaf de journaalitems een realistischer karakter. Geen pratend hoofd, maar de dingen ‘zoals ze zijn’.

De laatste jaren is een belangrijke ontwikkeling de komst van de commerciële omroep, met haar eigen journaal, het RTL Nieuws. In het begin werd er nog lacherig over gedaan, maar inmiddels is dit journaal een volwaardig actualiteitenprogramma. Infotainment is een gerelateerde ontwikkeling. Het nieuws moet snel, het liefst met hier en daar iets luchtigs. De montage is supersnel vergeleken bij de vroege jaren van het NOS Journaal. Toch is voor veel mensen het NOS Journaal nog steeds Het Journaal, en deze dvd-box laat dat goed zien.

50 jaar NOS Journaal op dvd. Totale duur: 6 uur. ISBN: 9022957152. Prijs: € 20,99