‘Democratie durven’, zeggen de Parteigenossen

Regisseur Peter de Baan koos ervoor om een stuk van de Engelse toneelschrijver Michael Frayn te bewerken voor het Nederlandse publiek. Frayn slaagt er volgens hem in een ingewikkeld spionageverhaal toegankelijk te maken voor de toeschouwers. Leuk om zo eens theater te zien binnen een politieke setting. Voor De Baan is zo’n setting geen vreemd terrein: hij was in de jaren zeventig een van de oprichters van Sater, hét politieke gezelschap van die tijd, en voor de VPRO-televisie regisseerde hij onder andere Retour Den Haag (2002), Klem in de draaideur (2003) en De Kroon (2005).

Voorgeschiedenis

Democraten is gesitueerd rondom der Aufstieg und Fall der Regierung Willy Brandts. Na vele coalities tussen CDU/CSU met de FDP, was er in Duitsland een coalitie ontstaan tussen CDU/CSU en de sociaal-democratische SPD, van oudsher tegenstanders. Als minister van Buitenlandse Zaken greep SPD-er Brandt zijn kans, en pleitte hij openlijk voor een coalitie SPD-FDP. Vervolgens werd Brandt verkozen tot bondskanselier. Hier begint Democraten. We zien hoe Brandt regeert temidden van allerlei intriges, en hoe hij uiteindelijk door een spion zijn rol kwijtraakt.

Lonely at the top

Democraten is een toneelstuk in een politieke setting, maar het is daarmee geen uitgesproken politiek stuk. Het is vooral een tragikomedie die wil laten zien hoe spionage werkt. Tussen groene bureau’s en grote archiefkasten zien we hoe Willy Brandt regeert: lonely at the top en zonder serieus tegengas van zijn Parteigenossen. Liever laten die hem alleen aanmodderen, zich ondertussen richtend op hun eigen frustraties en machtsposities. Brandt vereenzaamt. Ondertussen dringt er een Oost-Duitse spion binnen: Gunter Guillaume. En al is het een sukkel-tot-en-met die door de meeste politici geminacht wordt, Brandt benoemt Gunter tot zijn persoonlijk assistent, zijn maatje. Zo zit Guillaume bovenop het vuur en kan hij alles doorbrieven aan Arno Kretschmann, chef geheime dienst van de Oost-Duitsers.

Stapel geeft cachet

Het is lachwekkend om al die mannetjes stijf in pak op het toneel te zien rondlopen, met uitgestreken gezichten. Spreekt de een, dan zijn de anderen ergens elders iets aan het ‘epibreren’. Om vervolgens weer bij een bureau samen te scholen, hun handen diplomatiek gespreid, rustend op duim en vingers. Huub Stapel is geweldig: hij heeft zich duidelijk goed ingeleefd in de treurige Willy Brandt. Zijn spel geeft het stuk echt cachet. Stefan de Walle zet Gunter Guillaume daarentegen neer als kolderiek figuur a la Mr. Bean. De tekst van Frayn is zeer gevat. Een prachtvoorbeeld: “Het kapitalisme staat op de rand van de afgrond. Wat het daar doet? Het kijkt naar het communisme.” En Brandt over zijn wisselende opvattingen: “Ik heb veel gedacht, en ook veel besloten. Je weet pas welke stem spreekt als je je mond opendoet.”

Uit zijn rol

De manier waarop Arno Kretchman aan het woord komt als chef geheime dienst en ‘verteller’ is nogal vervelend. Kretchman geeft tussen de bedrijven aan wat er is gebeurd met Guillaume, of met de partij. Soms versta je hem slecht en zijn verhaal is soms lastig te volgen, omdat alles in retrospectief wordt verteld. Wel weer goed gevonden is dat Guillaume soms als het ware uit zijn rol valt, en Kretchman aanspreekt om hem om raad te vragen.

De vermenging van de persoonlijke relatie tussen Brandt en Guillaume enerzijds en het spionageverhaal anderzijds is interessant en bij vlagen zelfs ontroerend. Als de hardheid van een politieke setting sterker was aangezet, had die vermenging echter meer aandacht gekregen. Nu verlang je in Democraten meer naar de werkelijkheid zelf. Maar met zijn vele leuke momenten is de voorstelling zeker de moeite waard.

Democraten is nog tot en met 23 december 2005 te zien. Klik hier voor meer info.