De hand van God in 89 schetsen
Ooit lagen ze samen op zijn werktafel: Michelangelo’s studie voor Adam en zijn schets voor de hand van God, gemaakt voor het beroemde fresco in de Sixtijnse kapel in Rome. Ze kwamen terecht in twee verschillende collecties. Nu – ruim vierhonderd jaar later – zijn ze eindelijk weer samen en zijn ze samen met tientallen andere tekeningen van de veelzijdige kunstenaar te bezichtigen in Teylers Museum in Haarlem.
 |
| Studie voor Adam (Schepping van Adam), ca. 1511. Rood krijt. The British Museum, Londen |
Michelangelo werd geroemd om zijn gedrevenheid en creativiteit, maar was berucht om zijn eigenzinnige karakter en zijn ruzies met de toenmalige paus. Hij was ook een zeer achterdochtig man en vertrouwde niemand, omdat hij doodsbang was dat men zijn werk zou imiteren. Daarnaast hield hij graag de mythe in stand dat het werk hem geen enkele moeite kostte en het als vanzelf uit zijn pen stroomde. Daarom vernietigde hij bijna al zijn schetsen en zijn er van de tienduizenden studies die hij gemaakt moet hebben nog maar zeshonderd schetsbladen bewaard gebleven. Deze expositie met 89 tekeningen is samengesteld uit de de tekeningencollecties van drie beroemde musea: het British Museum in Londen, het Ashmolean Museum in Oxford en Teylers Museum in Haarlem. Een unieke tentoonstelling waarin we inzicht krijgen in het ontwerpproces van de meester uit de Italiaanse Rennaisance.
Il Divino
Michelangelo Buonarroti (1475-1564) was een homo universalis. De beeldhouwer, schilder, architect en dichter heeft duizenden tekeningen, schetsen en ontwerpen gemaakt. Hij wordt beschouwd als het grootste genie van de Renaissance en werd zelfs al tijdens zijn leven betiteld als ‘Il Divino’: de goddelijke.
 |
| Studies voor hoofd en armen van Arman, 1511-1512. Rood krijt met sporen van zwart krijt. Teylers Museum, Haarlem |
Michelangelo verlegde met zijn vernieuwende ideeën de grenzen van de kunst en dit werd zeer gewaardeerd in de Renaissance. Het bijzondere was dat hij de natuur niet exact weergaf, maar dat hij de werkelijkheid naar zijn hand zette. Zijn schetsen laten zien dat hij zijn figuren soms in bijna onmogelijke lichaamshoudingen tekende om ze zo veel meer zeggingskracht te geven. Toch wist hij dit zo overtuigend te brengen dat deze houdingen op de toeschouwer heel natuurlijk overkomen. Hieruit blijkt dan ook zijn uitzonderlijke technische vaardigheid met inkt, krijt en loodstift.
Het ideale lichaam
Michelangelo stelde alles in dienst van de schoonheid en de ideale schoonheid was in zijn ogen het menselijke lichaam – vooral het mannelijke, gespierde, atletische, naakte lichaam. De schoonheid van dit lichaam symboliseerde voor hem een hogere, spirituele schoonheid. In al zijn schetsen komt dan ook dit type lichaam voor, zelfs bij zijn vrouwelijke figuren. Zij hebben opvallend brede schouders en mannelijke vormen. Ook opvallend is dat hij veel belang stelde in de uitdrukkingsmogelijkheden van het lichaam en dat hij de anatomie van het lichaam prachtig weergaf, terwijl hij de gezichtexpressies van zijn figuren verwaarloosde.
Het hoofd in de nek
 |
| Studie van een man die uit zijn graf klimt, ca. 1539-1541. Zwart krijt. The British Museum, Londen |
Het meest bekende werk van Michelangelo is waarschijnlijk zijn plafondschildering voor de Sixtijnse kapel. Het leuke aan de tentoonstelling is dat je deze schildering van de Sixtijnse kapel virtueel kunt bekijken op het plafond van het museum. Liggend op een bank of met je hoofd in je nek, zie je de voorstudies – die in een andere zaal hangen – over de plafondschildering schuiven. Zo wordt het proces van voorstudie tot het uiteindelijke resultaat visueel zeer aannemelijk gemaakt.
Door de hoge kwaliteit en de zeggingskracht van Michelangelo’s werk èn de mogelijkheid om het proces van voorstudie tot eindproduct te zien, is deze tentoonstelling de moeite van het bekijken zeker waard.
