Een zwaarlijvig, breedsprakig en eenmalig tijdschrift over de ondertitel

Zowel nasynchronisatie als ondertiteling levert nadelen op. Het nadeel van nasynchronisatie is dat niemand gelooft dat bijvoorbeeld BA Baracus een accentloos, ietwat kunstmatig zwaarder gemaakt, burgermanskwaad Duits spreekt. Het nadeel van ondertiteling is dat je door het lezen niet meer toekomt aan het kijken. Maar die nadelen wegen met gemak op tegen het ultieme nadeel van in het geheel niet vertalen, namelijk dat de film dan ontoegankelijk blijft voor een enorm publiek.

Onvertaalbaar

Subtitles is een boek over ondertitels. Aha, en waar zou zo’n boek dan precies over gaan? De ondertitel van het boek biedt uitkomst: On the Foreignness of Film. Het boek gaat over… Ja, over wat…? Hoe vertalen we foreign? Met vreemd, anders? Over het onvertaalbare van film, dus. Over het eigenaardige en uitheemse in buitenlandse films dat ondertiteling nodig maakt; en over de vreemde praktijk die we ondertitelen noemen. Die onvertaalbaarheid van de titel uit zich ook in de opzet van het boek. Iedere contribuant heeft iets anders ingeleverd, wat van het boek een enorme schat aan triviale, maar wel erg leuke informatie maakt.

Eclectisch

Het onderwerp ‘ondertitels’ laat zich vanuit allerlei hoeken bekijken, wat vermoedelijk de reden is dat Egoyan en Balfour werkelijk de meest uiteenlopende teksten hebben opgenomen. We lezen een interview met filmmaker Ulrike Ottinger, die in enkele documentaires de historische nalatenschap in Oost-Europa onder de loep neemt. We lezen recensies en overpeinzingen die Jorge-Luis Borges tussen 1930 en 1941 genoteerd heeft (Borges profeteert over Citizen Kane: “[It] will endure as certain films by Griffith or Pudovkin do – works whose historical value no one denies, but which no one goes to see again, either.“). We lezen een relaas van een ondertitelaar, en lezen over vermakelijke ervaringen en het verbale geweld dat vertalers naar hun hoofd geslingerd krijgen, omdat ze het toch nooit goed kunnen doen.

Vakantiedoeboek

Anekdotes, gedachten, bewijsvoeringen en interviews: Subtitles is een soort draagbare krantenbak, een transcript van twee seizoenen RAM, een zwaarlijvig, breedsprakig en eenmalig tijdschrift, waarin allerlei artikelen min of meer per ongeluk naast elkaar staan. Door die brede opzet krijgt het boek iets van een soort vakantiedoeboek voor filmliefhebbers die graag de filosofische diepgang zoeken; een koffietafelboek zonder plaatjes.

Spijkers op laag water

Maar die uitgebreidheid maakt het boek ook kwetsbaar: wie over alles schrijft, schrijft altijd wel iets dat iemand niet aanstaat. De wetenschappelijke kost van hoogleraar Oosterse Film & Kunstgeschiedenis Hamid Naficy, over ‘het Andere’ in het politiek getinte werk van regisseurs-in-ballingschap, dat al gauw een analyse wordt van deconstructivistische werkingen van wat Naficy accented cinema noemt (films met een accent), had van mij achterwege mogen blijven. Niet omdat het te moeilijk zou zijn, maar omdat het een nogal specifiek onderwerp behandelt, dat de lezer maar net moet interesseren.

Daar moet tenslotte bij opgemerkt worden dat de kans dat een artikel je niet zint, niet opweegt tegen het gegeven dat je waarschijnlijk voor elk vervelend stuk drie artikelen, interviews of anekdotes zult vinden die je wel leuk vindt. Eigenlijk is het als met de ondertitels op de televisie: je pikt ervan mee wat je wilt, en wat je niet meekrijgt mis je ook niet.