Opkomst en ondergang van de seksualiteit

John Updike (1932) debuteerde op zijn zevenentwintigste als romanschrijver met The Poorhouse Fair. Sindsdien levert hij een constante stroom aan romans, essays en kritieken die nu op zijn drieënzeventigste nog steeds niet is opgedroogd. Dorpen is Updike’s eenentwintigste roman. Het is in vele opzichten een voortzetting van zijn, vooral met de bestseller Couples (1968) begonnen werk als de chroniqueur van het benepen milieu van het provinciale Amerika; niet voor niets heeft de roman de titel Dorpen meegekregen. In de dorpen wordt het leven bepaald door roddel, uitjes met de buren, hypocrisie, gekonkel, en seksuele avontuurtjes. Dit leven wordt door Updike geduldig in kaart gebracht.

Futloos

De roman begint met het ontwaken van de zeventigjarige Owen Mackenzie, een voormalige computerdeskundige. In zijn bewustzijn springen heden en verleden heen en weer. Zijn huidige echtelijk leven met Julia, zijn tweede vrouw, wordt afgewisseld met jeugdherinneringen. De eerste hoofdstukken zijn dan ook geschreven in een meanderende, associatieve stijl vol tijdssprongen, om al snel plaats te maken voor de chronologische beschrijving van Owens verleden, met slechts af en toe een terugkoppeling naar zijn leven als zeventigjarige. Updike maakt daarbij gebruik van mooie, vaak lange zinnen vol zintuiglijke details. Ondanks de mooie zinnen is Updike’s beschrijving van Owens werk als computerdeskundige enigszins futloos en saai. Daarnaast zijn de vele seksuele ontmoetingen nogal vlak en worden ze veelal in nietsverhullende zinnen beschreven, wat de roman een ietwat krachteloze bijsmaak geeft.

Drama in vier bedrijven

Dorpen kan kort omschreven worden als: de opkomst en ondergang van de seksualiteit van Owen Mackenzie, een drama in vier bedrijven. Het eerste bedrijf wordt gevormd door Owens seksuele ontluiking die begint bij een pornografische tekening op een schuur en eindigt in de moeizame huwelijksnacht die hij met zijn vrouw Phyllis beleeft. Het huwelijksleven waarin de seks slechts minimaal genuttigd wordt, vormt het tweede bedrijf. Het huwelijk is nier per se ongelukkig, maar echt spetterend is het ook niet. Het derde bedrijf wordt ingeluid door een verhuizing, het oprichten van een eigen bedrijf en de successen die dit bedrijf boekt. Dit mondt via enkele affaires met bevriende vrouwen naar zielloze seks met wildvreemden in auto’s en hotels, uiteindelijk uit in de ontaarding van Owens seksuele leven. Het vierde en laatste bedrijf breekt aan als Owen een nieuwe levensgezellin denkt te hebben gevonden en hij besluit te scheiden van zijn vrouw Phyllis, waarmee de uitdoving van zijn seksuele leven wordt ingeleid.

De pil

Tot aan zijn eerste buitenechtelijk affaire is Owen de onschuld zelve. Behalve een mislukte vrijage in een bos dat net iets te donker was om romantisch te kunnen zijn, had hij zijn seksuele ervaring geheel en al opgedaan in het huwelijksbed met de ietwat onwillige Phyllis die zich maar zelden liet verleiden. Aan zijn eerste buitenechtelijke minnares vraagt hij zodoende in al zijn onschuld of hij geen condoom hoeft te gebruiken, waarop Faye geamuseerd antwoord: “O, schat. Ik ben aan de pil, Phyllis niet? Geen wonder dat jullie steeds kinderen krijgen.” Naar huidige maatstaven gemeten is Owen dan ook een laatbloeier en zal zijn seksuele leven allerminst als exorbitant of uitzonderlijk worden ervaren. Het gaat dan ook niet zozeer om de seks zelf, maar om de onderlinge menselijke verhoudingen die door de seksuele verhoudingen op spanning worden gezet.

Goddelijk aura

Na de affaire met Faye wordt Owen op seksueel gebied een stuk actiever, toch blijkt het telkens de vrouw die het initiatief neemt tot een amechtig samenzijn. In wezen is Owen een slappeling die de gebeurtenissen zelf niet in de hand heeft. Doordat Owen nooit de macht in handen krijgt en zich altijd door de gebeurtenissen laat overweldigen, blijft hij een deel van zijn onschuld behouden. Voor hem verliest de seks nooit haar goddelijke aura en blijft de vrouw, hoewel zondig, het enige raakpunt met de hemelse sferen. Zoals hier met Julia, zijn tweede vrouw:

Buiten adem staarde Julia vanaf het kussen naar hem, met dat betrokken gezicht van bevredigd verlangen dat een man, kortstondig, in het reine brengt met het universum: alle schulden zijn betaald, alle zorgen als verwaarloosbaar ontmaskerd.

Deze sublieme gezichtuitdrukking van zijn vrouw, is voor hem het zinnebeeld van de liefde. In haar verheven genot kijkt Julia als een godin op Owen neer en schenkt hem de zuiverheid. Alsof Owen opeens een schuld heeft ingelost en nu ‘zonder zonden’ verder kan met zijn leven. Voor een tijdje althans.