Seemannslieder / Op hoop van zegen (ZT Hollandia)

In eerste instantie was het de bedoeling dat Marthaler Heijermans klassieker Op hoop van zegen zou regisseren, maar daar stapte de Zwitser al snel van af. Hij wilde geen bestaand verhaal vertellen, maar een door improvisatie ontstaan collagetoneel maken. Op hoop van zegen bleef een belangrijke inspiratiebron, maar tijdens de repetities stond niets vast: de acteurs mochten aanrommelen in een al wel volledig ontworpen decor. Geleidelijk aan ontstonden losse scènes, zonder een verhaal. Pas enkele dagen voor de première vertelde Marthaler in welke volgorde de scènes gespeeld gingen worden. En wonderbaarlijk genoeg levert het een coherente voorstelling op.

Vertraging

Seemannslieder / Op hoop van zegen is een stuk geworden dat ruist en deint als de zee. Soms word je plotseling opgezwiept op een hoge golf, en dan vangt de eindeloze wiegeling weer aan. Het lage tempo is een heel wezenlijk element van het stuk: Marthaler dwingt je daarmee stil te staan bij wat er gebeurt als er in feite niets gebeurt. Zo draagt Graham Valentine met opper-Brits accent de eerste regel van een zeemansballade voor, met een snelheid van twee woorden per minuut en dan ook nog eens telkens weer opnieuw. En dat zeker tien minuten lang. Gek genoeg merk je dat je luistert, en dat je meegaand met het rijzen en dalen van Valentines stem iets heel wezenlijks beleeft. De overige acteurs hangen onderuitgezakt op banken, tegen de bar aan of over de piano en laten hem rustig zijn gang gaan. Ook jij zakt onderuit, in een prettig soort vertraging die ruimte biedt om te je gedachten te laten gaan en te dromen. Totdat plotseling de volgende acteur het roer overneemt om je met een gek dansje, een gloedvolle Franse chanson of een dramatisch fragment uit Op hoop van zegen weer een andere kant op te sturen. Zo grijpen de Seemannslieder je steeds weer, ook als je net dacht dat het nu wel afgelopen zou mogen zijn. Als het einde dan ook daadwerkelijk daar is besef je: Marthaler neemt de tijd om zijn publiek te betoveren, mee te voeren, en niet alleen maar bezig te houden.

Muziek

Muziek speelt een belangrijke rol in de voorstelling. Allerhande liederen over de zee blijken een rijke bron van inspiratie. De acteurs zingen psalmen, oude zeemansliederen, fragmenten uit Der fliegende Holländer van Wagner, liederen van Schubert en Ravel. Maar ook burleske volksliedjes komen veelvuldig voorbij. Ballades worden afgewisseld met slapstick-achtige humor. Hadewych Minis zingt prachtige Franse chansons, maar er is ook ruimte voor het slangenmenstrucje van Chris Nietvelt. Frieda Pittoors speelt glansrijke rollen. Ze draagt op meeslepende wijze prachtige teksten van Pessoa voor, maar sleept zichzelf ook overtuigend over het podium, meegevoerd door een imaginaire windhoos.

Emoties

In Marthalers collage krijgen de verzamelde liedjes, gedichten en prozafragmenten een speciale betekenis; ze doen je beseffen hoe machtig muziek en tekst zijn als drager van emotie, van hoop, van verdriet, van berusting, van vertrouwen. En je beseft dat ons bestaan vooral rond die emoties draait, en dat handelen in zekere zin maar bijzaak is. Seemannslieder/ Op hoop van zegen is daarmee meer een voorstelling geworden over het wachten, hopen, herinneren, treuren en dromen dat het leven is dan een voorstelling over de zee.

Seemannslieder / Op hoop van zegen is nog tot en met 10 januari 2005 te zien.