Tigers on Tour: Somnambuul // The moonless Night // How I Killed a Saint

Somnambulance – Somnambuul

We schrijven 1944. Estland. Het is oorlog en de meeste Estlanders zijn naar Zweden gevlucht. Een scheve vuurtoren kijkt uit over een eindeloze zee, terwijl aan zijn voeten een klein huisje rust. Op de voorgrond zwiept een stok met een ton erop – vermoedelijk een vogelbroedplaats – heen weer in de wind. In deze primitieve uithoek van het bestaan woont Eetla met haar vader, een oude mompelende vuurtorenwachter. Hun enige contact met de buitenwereld is een piepende radio, de gewonde Kasper die bij hen op krachten komt, en de soldaten die af en toe opduiken om zich aan Eetla te vergrijpen.

De film Somnambuul van Sulev Keedus staat in de traditie van Tarkovski. Op intrigerende wijze wordt de kijker meegetrokken in het bewustzijn van Eetla. Het zijn haar woorden en haar beelden die zich aan ons opdringen en ons overdonderen. Nergens geeft de film houvast. We bevinden ons tussen slapen en waken in een wereld die alleen in het bewustzijn bestaat, waarin heden en verleden door elkaar heen lopen. Een wereld die noch werkelijkheid noch fantasie is, maar iets van beiden in zich draagt. In deze wereld leeft het vertwijfelde meisje Eetla die niet langer weet wie ze zelf is, terwijl de grens tussen haar gedachtewereld en de realiteit steeds verder vervaagt. De poëtische meerduidigheid die dit oplevert, is de grote kracht van deze eigenaardige, maar boeiende film.

The Moonless Night – Nata pa hënë

Het is opvallend dat filmmakers uit landen waar traditioneel veel ellende en oorlog plaatsvindt, de tragiek van hun bestaan zo subtiel en ingetogen in kaart weten te brengen. Ze besparen de kijkers het rauwe geweld dat ongetwijfeld schering en inslag was. Hun films gaan over gewone mensen die ondanks de misère door moeten leven en dat ook doen. De gruwelijkheid van de dictatuur wordt daarbij slechts zijdelings aangestipt. The Moonless Night van Artan Minarolli is zo’n film.

The Moonless Night vertelt het verhaal van het zestienjarige meisje Rudina die met haar grootvader Albanië wil ontvluchten om elders een beter leven op te bouwen. Ze zijn niet de enigen. De halve bevolking reist naar het strand in de hoop daar een manier te vinden om de zee over te steken. Onderweg komt Rudina in contact met Gjergj, maar haar grootvader is fel tegen een vriendschap met deze jongen. Als Rudina en Gjergj de trein missen kan grootvader niets meer aan de situatie veranderen. De beide tieners reizen samen verder en worden hartstochtelijk verliefd. Parallel aan hun reis ontvouwt zich een verhaal uit het duistere verleden van grootvader. Verleden en heden raken elkaar als Rudina haar grootvader weer terugvindt en deze laatste voor eenzelfde keuze wordt geplaatst als zeventien jaar geleden. Er ontvouwt zich een kundige film die echter weinig verassend is.

How I Killed a Saint – Kako ubiv svetec

In de laatste Tiger zien we hoe de jonge vrouw Viola na een jarenlang verblijf in Amerika terugkeert naar het door etnische conflicten verscheurde Macedonië. Zij treft haar verarmde thuisland aan in een chaotische en afwachtende staat, bang voor wat de toekomst in petto heeft. Haar broer Kokan heeft zijn woede en onvrede omgezet in nationalistische gevoelens en wil niets liever dan dat de NAVO, die hij als overheerser ziet, verdwijnt. Zowel Viola als Kokan hebben een tocht te maken die hen leidt naar twee heel verschillende doelen.

In How I Killed a Saint laat debuterend regisseuse Teona Mitevska zien hoe, net als het gezin van Viola en Kokan, heel Macedonië, ja, de hele Balkan wordt verscheurd door een catastrofale cocktail van gevoelens. Angst, haat, wantrouwen, nationalisme en apathie zijn de overheersende emoties bij deze temperamentvolle volkeren. De gevolgen hiervan zijn bekend: op de Balkan zijn in de laatste tien jaar ontelbare graven gegraven. Met How I Killed a Saint protesteert Mitevska tegen deze ellende en dit geweld. “Voor een wereld zonder gewapende vredestichters,” is haar boodschap. Een pleidooi voor de gewenste overbodigheid van organisaties als de NAVO. Maar die tijd lijkt, helaas, nog ver weg.

Waardevolle selectie

Drie films over de invloed van oorlog op het al zo arme Oost-Europa. Wat deze films verder bindt, is dat ze het sentiment en de actie die we zo goed kennen van oorlogsfilms uit Hollywood, links laten liggen en kiezen voor een poëtische vertelwijze. Verwacht geen technisch hoogstaande films met explosies, liters bloed en special effects maar maak je op voor intieme portretten over hoe een al zo benadeeld gedeelte van Europa omging met de ellende die de vele oorlogen met zich mee brachten. Samen vormen de Tigers on Tour een waardevolle selectie uit het filmaanbod van het IFFR die elkaar mooi aanvullen.