Eerste akte van grauwe Griekse geschiedenis

Dit eerste deel van Angelopoulos’ trilogie (er is nog niets bekend over de andere delen) verweeft de belangrijkste gebeurtenissen uit de Griekse geschiedenis van 1919 tot 1949 met het levensverhaal van Eleni. In de openingsscène zie je hoe zij als weesje met een groep Russische vluchtelingen in Griekenland aankomt waar ze wordt opgenomen in een gezin van mede-immigranten. Wanneer ze volwassen is, vlucht ze met haar grote liefde Alexis, de zoon van haar kersverse maar veel oudere bruidegom, naar Thessaloniki waar Alexis als muzikant wat schnabbelt. Als hij naar Amerika gaat om geld te verdienen en zo zijn gezin te kunnen onderhouden, blijft Eleni alleen achter in het Griekenland van revoluties, het opkomende fascisme, de Tweede Wereldoorlog en de Griekse burgeroorlog. Zoals gezegd is het geen verhaal van wuivende olijfbomen op zonnige stranden; het is er één van modderige industrieterreinen, vervallen treinstations en lege fabriekshallen waar de arbeidersmassa haar grijze dagen slijt.

Adembenemend

Het resultaat is niets minder dan een Gesammtkunstwerk: een fotografisch gecomponeerde mise-en-scène, poëtisch taalgebruik, een sfeer die je op sociaal-realistische schilderijen aantreft en invulling van scènes zoals je die in het theater vindt. Dit wordt filmisch weergegeven in Angelopoulos’ overbekende stijl: visueel adembenemende, minutenlange shots waarin de camera langzaam de prachtig gechoreografeerde gebeurtenissen volgt met bewegingen die je eerst nieuwsgierig maken en vervolgens foppen.

Symboliek

Naast de visuele pracht staat de film bol van symboliek en verwijzingen. Namen als Eleni (Helena, Hellas) en Danae hebben een diepere betekenis meegekregen vanuit de Griekse mythologie. Ook de Bijbel wordt aangehaald, zij het iets subtieler, met de tien plagen en de zondvloed als straf op de zonde (de meest onvergetelijke scène uit de film). Daarnaast is er nog veel wat mij niet eens duidelijk is: de dode schapen in de boom, hoe er altijd witte doeken boven land en zwarte boven het water hangen, etcetera.

Beeld en geluid

Een minpunt aan de films van Angelopoulos, zoals zoveel films uit Zuid-Europa, is het samenspel tussen beeld en geluid. Ook deze maal is dit de zwakste schakel in zijn film. Angelopoulos gelooft heilig in nasynchronisatie. Als gevolg hiervan staan de personages bij de dialogen en bij het bespelen van instrumenten overduidelijk met opzet en angstvallig vaak met de rug naar de camera, zodat daar gemakkelijk gedubd kan worden. Zie je een scène een keer van voren, dan loopt het geluid vaak niet synchroon met de beelden, wat ook enorm stoort. Wél een groot pluspunt aan het geluid is de muziek. Wederom komt dit van de hand van Angelopoulos’ vaste componiste Eléni Karaindrou. De composities zijn ditmaal iets minder onvergetelijk doordat niet emotie maar traditie centraal staat, maar toch is het geen wonder dat je op internet bij het zoeken op de filmtitel net zo vaak op een muzieksite als op een filmsite terecht komt.

Potemkin

Eleni zal de kenners van Angelopoulos’ oeuvre niet verrassen. Zowel qua stijl als qua retoriek blijft hij op bekend terrein. De film is wel minder intiem dan zijn eerdere werk. Alleen het laatste kwartier kan zich op emotioneel gebied meten met vorige films als Eternity and a Day. Hoewel Eleni misschien niet zo goed is als Eternity and a Day, ze is echter minstens zo interessant. Het is een prachtig verhaal over het zoeken van je plaats, over hoe mensen opkomen uit de massa en er weer in verdwijnen, op een manier die herinnert aan films als Pantserkruiser Potemkin, La Terra Trema en Ladri di Biciclette. Lang niet iedereen zal deze film kunnen waarderen, maar ik wacht met smart op de rest van de trilogie.

Lees ook ons interview met Theo Angelopoulos!