Oude beelden in een nieuw licht

Anno 2004 is de keus voor de Arabische wereld (niet te verwarren met het Midden-Oosten, waartoe ook landen als Iran, Israël, Turkije, Pakistan en Afghanistan behoren) niet vreemd (maar toegegeven, ook niet heel erg spannend); het Israelisch-Palestijnse conflict, de oorlog in Irak, zelfs bij de gijzelingsactie in het Noord-Ossetische stadje Beslan zouden Arabieren betrokken zijn. Volgens de westerse media is het woord Arabier onderhand synoniem voor dreiging, geweld en onderdrukking. Maar hoe kijken Arabische fotografen naar hun samenleving en zichzelf? Met deze vraag in het achterhoofd tonen het Fries Museum (thema: Door Arabische Ogen), het Princessehof (thema: Blik op het verleden) en de Manege (thema: Door Westerse ogen) ons de andere kant van het verhaal, als die er al is. De vraag wijkt enigszins af van het eerder gememoreerde doel van een manifestatie. Vermoedelijk betreft het hier een rechtvaardiging om ook het geweld een plaats in de tentoonstelling te geven. Beelden van geweld in het Midden-Oosten zien we echter bijna elke dag. Hoe wrang het ook moge zijn, op een gegeven moment raak je er immuun voor.

Geen tegenlicht

In de Manege valt inderdaad op dat een groot aantal Westerse fotografen vooral focust op de tragiek van de oorlog. Abbas documenteerde het verdwijnen van Saddam Hoessein uit het Irakese straatbeeld, Paul Blackmore toont de impact van kogelinslagen op een oud gebouw en Benjamin Lowy laat zonder gene een onderlichaam zien, badend in een plas met bloed. Ook de foto’s van de Nederlandse Jeroen Kramer laten geen tegenlicht zien. Kramer volgde 48 uur lang de 124ste brigade (Miami, Florida) tijdens hun patrouille. Vanwege veiligheidsoverwegingen kreeg hij geen toestemming om zijn flitslamp te gebruiken. In de manifestatiegids wordt gesteld dat waar veel westerse media aan de oppervlakte blijven, de fotografen die op Noorderlicht zijn te zien doorgraven. Bij genoemde namen zie ik er weinig van terug. Dat doet natuurlijk niets af aan de kwaliteit van de foto’s, maar bevestigt nog maar eens het beeld dat in het westen is ontstaan.

Paradijs

Veel interessanter zijn de exposities in het Fries Museum en het Princessehof. Het thema op laatstgenoemde locatie is Blik op het verleden. Fotografie werd in de Arabische wereld lange tijd beschouwd als een westerse aangelegenheid waarbij het gastland werd voorgesteld als een paradijs dat nog niet door modernisatie was aangetast, als ware het een primitieve cultuur zoals die ook door een schilder als Paul Gauguin veelvuldig werd vastgelegd. Bij de Arabische vrouwen die door Marc Garanger in opdracht van de Franse kolonisator werden geportretteerd is de woede en angst van het gezicht af te lezen. Logisch als je bedenkt dat ze verplicht waren hun sluier af te doen. Het respect was ver te zoeken.

Krachtige beelden

Het Fries Museum toont de Arabische wereld door Arabische ogen. Fotografie speelde in de Arabische wereld tot het einde van de vorige eeuw vrijwel geen rol van betekenis; pas in de jaren negentig kwam daar verandering in. Wel hebben Arabische fotografen nog steeds te maken met beperkingen die hen worden opgelegd door politieke machthebbers. Ondanks die beperkingen zien we een aantal krachtige beelden zoals het poëtische werk van Lalla Essaydi, de met de hand ingekleurde zwart-wit foto’s van Youssef Nabil, de geënsceneerde fotografie van Tarek Al-Ghoussein, waarbij je soms haast het idee krijgt dat je naar een romantisch schilderij van Caspar David Friedrich kijkt en je je daarnaast afvraagt of de figurerende Arabier misschien snode plannen heeft en het klassenverschil in de foto’s van Rawi Hage.

Een selectie van de foto’s die je dit jaar op Noorderlicht kunt zien, verhuist binnenkort naar de Syrische stad Aleppo, waar ze geëxposeerd zullen worden op de achtste International Photography Gathering.