Naakt voor groot en klein

Wtewaels geringe bekendheid onder de huidige bevolking steekt sterk af bij die van andere grote namen uit de Gouden Eeuw. Het Centraal Museum poogt dit recht te zetten en probeert groots uit te pakken met zo’n veertig schilderijen en tien tekeningen. Een belangrijke kanttekening bij deze vrijlustige tentoonstelling is het feit dat de Utrechtse schilder met zijn kunstenaarschap financieel gezien niet van de markt afhankelijk was. Omdat hij een succesvol vlashandelaar was, kon hij zich veel vrijer toeleggen op het kunstschilderen. Hoewel het voor Wtewael mogelijk was om kunst met zijn persoonlijke passies en wensen te verbinden, kan zijn werk toch zeker ook niet los worden gezien van zijn vierjarige studiereis naar Italië en Frankrijk (1588-1592). Zijn figuren tonen met hun langwerpige lichamen en gedraaide lichaamshoudingen Italiaanse maniëristische invloeden. En daar kon Wtewael oneindig mee variëren.

Joachim Anthonisz Wtewael, Perseus en Andromeda, 1611. Musée du Louvre, Parijs, Département des Peintures, don de la Société des Amis du Louvre, 1982

Gekrulde vingers, blozende wangen

Direct bij binnenkomst valt het oog op een verleidelijke en vrijwel naakte, levensgrote jongedame met wapperende lange haren. In een gracieuze houding duwt zij haar ene heup omhoog terwijl ze haar geboeide arm met gekrulde vingers boven haar hoofd houdt. Niet alleen de vele details in haar houding, maar ook de zachte vleestinten met de vele natuurlijke nuances, de blozende wangen, de smachtende blik, en de ‘harde tepeltjes’ (Playboy-jargon is onvermijdelijk) maken haar een bekoorlijke verschijning. De dame in kwestie is de ter dood veroordeelde Andromeda en haar redder Perseus komt al vliegend op zijn paard toegesneld in Wtewaels Perseus en Andromeda (1611). Terecht hangt dit grote, sierlijke en verleidelijke werk op zo’n prominente plek in de tentoonstelling, met een sfeervol gekozen rode achterwand.

Joachim Anthonisz Wtewael, Mars en Venus betrapt door Vulcanus, 1606-1610. The J. Paul Getty Museum, Los Angeles

Schitterend coloriet

Wtewael heeft niet alleen een goede kijk op de dames. Zijn talent blinkt ook uit in een gracieuze, fantasierijke en gedetailleerde weergave van het mannelijk lichaam. Hij brengt zelfs het spel van interactie en speelse verleiding tussen man en vrouw over, ondanks het feit dat zijn oeuvre grotendeels religieus of mythologisch van aard is. In Mars en Venus betrapt door Vulcanus (1606-1610) beeldt hij het overspel van Venus wel heel gewaagd af: gedurende de geslachtsdaad. Waarschijnlijk is het werk op een verborgen plek bewaard door de eigenaar, want voor de vroege zeventiende eeuw was dit toch een aardig pikante voorstelling. Zodoende lijkt het werk wel in uitstekende staat geconserveerd te zijn. Het rijke coloriet schittert op de koperen ondergrond en allerlei details van de figuren zijn nog goed te bewonderen. Eigenlijk zou de bezoeker een vergrootglas nodig hebben om alle teennageltjes en adertjes te bewonderen in Wtewaels kleine beschilderde koperwerken. Of om de overdreven gespierde bilpartij van Vulcanus te bewonderen, natuurlijk.

Liefde & Lust verrast. De kleinheid van sommige werken en de rijkdom aan details zijn toch onverwacht. Met de gedimde lichten en de donkere hoge museumwanden in kleuren die aansluiten bij Wtewaels palet, creëert het Centraal Museum een toepasselijke ambiance. Een navigatieprobleem ontstaat omdat de slottekst zich al op de zijwand van de eerste zaal bevindt en de route aldaar om de hoek lijkt te vervolgen. Dat is jammer, want de vormgeving van de tentoonstelling heeft zeker iets statigs. Wtewael had in ieder geval niet kunnen voorzien dat al zijn lusten ooit zo pontificaal uitgestald zouden worden.