Een falend systeem

Op 26 april 1986 om 01:23 uur blies een enorme explosie het dak van de kerncentrale van Tsjernobyl en verspreidde er zich een radioactieve wolk over de veelal slapende Russen. Velen zullen de beelden kennen van de spookstad die het sindsdien geworden is. In de dagen vóór de ramp echter een stad vol leven en drukte. Een stad, een heel district dat zich opmaakte voor een ontspannen, zonnige zaterdag in april, zoals de Ierse schrijver Darragh McKeon in zijn roman mooi schetst. ‘Voorjaar. Er hangt iets fris in de lucht. Alles groeit, overal om hem heen, alles ademt leven, bloesem en vogelgezang, alles hult zich in een lichte jas van morgendauw.’

De ‘hem’ in het citaat is de dertienjarige Artjom. Hij heeft eindelijk de leeftijd bereikt waarop hij samen met zijn vader mag opstaan, om een geweer vast te houden en met een groepje van veelal zwijgende mannen op jacht te gaan. In de ochtend, met een ander licht dan normaal, trekken ze door de bedauwde velden. Wanneer Artjom met zijn hand over de kop van een os strijkt zit zijn hand onder een rode vloeistof. Uit de oren van de beesten druppelt bloed op het natte gras. Een eerste teken van rampspoed.

Ondertussen reist dokter Grigori naar het rampgebied af. Hij wordt gezien als een van de beste chirurgen van het land. Zijn hulp is meer dan welkom. Door zich te begraven in het werk dat moet gebeuren probeert hij zijn stukgelopen relatie met Maria te boven te komen. Iets wat maar moeizaam lukt. Ook Maria is allesbehalve gelukkig. Zij werkt lange dagen in een fabriek, woont bij haar zus in en ontfermt zich over haar negenjarige neefje Jevgeni. Een toekomstbelofte achter de piano. Maar in een systeem waar bij de minste of geringste misstap je carrière voorbij is, is een toekomst opbouwen een lastige opgave.

Verlangens

McKeon is naast schrijver theaterregisseur. Dit is af te lezen aan de met souplesse geschreven dialogen. Dialogen waar onder elk woord dat zijn personages spreken een diepe melancholie schuilgaat. Een zeker verlangen naar een nieuwe tijd, een nieuwe wereld achter de gordijnen van ijzer. Een tijd ook waarin de gereserveerdheid waarmee zij spreken niet langer nodig is. Een van de mooiste scènes is wanneer de zussen Alina en Maria ’s nachts op het balkon zitten. Ze roken en drinken en voor even vergeten ze de alledaagse werkelijkheid. Dromen ze over betere tijden. Maria vraagt Alina welke stad ze zou kiezen om te wonen. Uit Alina’s antwoord spreken simpele verlangens: ‘Een grote stad. Een met goede tv en volop haarlak. Parijs, Londen, New York. Misschien wel Tokio.’

Berusting

Toch zit de gereserveerdheid van de fictieve slachtoffers McKeon als schrijver een tikkeltje in de weg. Of wellicht is het juister om gereserveerdheid door sentimentaliteit te vervangen. McKeon is erg met zijn onderwerp begaan, heeft duidelijk de nodige research gedaan en lijkt dikwijls ook zelf zijn ogen en oren niet te kunnen geloven. Zo arriveerde de brandweer na de explosie in hemdsmouwen, werden er vele mannen uit de omgeving bij hun gezinnen vandaan gerukt om de puinhopen op te ruimen en werden hun geëvacueerde gezinsleden vaak als paria’s behandeld. McKeon lijkt soms door eenzelfde verdovende berusting bevangen als zijn ongelukkige personages. De schrijver had ze te hulp kunnen schieten door zo nu en dan eens uit de bocht te vliegen.

Al met al is Alles wat vaststaat, verdampt een zeer verdienstelijk debuut. Het is meer dan enkel een verhaal over de gevolgen na een afschuwelijke ramp. Het is een verhaal over liefde en dood; over een falend en langzaam aan zichzelf ten onder gaand systeem.