Kunst en filosofie op meta-niveau
Een gemêleerd publiek druppelt binnen in het literaire podium Stichting Perdu, op de rand van de Amsterdamse Wallen. Voor een doordeweekse dinsdagavond is het verrassend druk met een divers gehoor van verschillende generaties. De verwachtingen zijn hooggespannen. Iets dat mede veroorzaakt is door de hype rond ‘metamodernisme’ een term die cultuurfilosofen Robin van den Akker en Tim Vermeulen in 2010 zelfverzekerd de wereld in slingerden.
Still uit Moonrise Kingdom, Wes Anderson, 2012
Met deze ietwat discutabele benaming hebben de twee heren getracht onze hedendaagse cultuur, of beter gezegd ‘de gevoelsstructuur’ van onze tijd, te duiden. Talrijke voorbeelden, variërend van de muziek van Nirvana en de films van Wes Anderson tot de videokunst van Guido van de Werve, illustreren volgens Van den Akker en Vermeulen de huidige culturele sensibiliteit. Een gemoedstoestand die gekenmerkt wordt door tweeslachtigheid: enerzijds een bijtende ironie die diep in de vezels van onze generatie ligt verankerd, en anderzijds het wanhopige verlangen ergens écht voor te staan. Deze ‘double bind’ is typerend voor de fase waarin we nu zitten, stelt het filosofenkoppel vanavond opnieuw, en toont een breuk met het postmodernistische tijdperk. Ook in de kunst is dit evident. Waar kunstenaars als Sarah Lucas en Cindy Sherman slechts parodieerden en de oppervlakkigheid in de samenleving wilden laten zien, verbinden hedendaagse kunstenaars de ontlede stukjes weer aan elkaar, aldus Vermeulen.
Panelleden met in het midden Tim Vermeulen en Robin van den Akker, op de achtergrond Guido van der Werve, Nummer acht. Everything is going to be allright, 2007
Tegenaanval
Deze boude stellingen krijgen halverwege de avond een portie pittige kritiek te verduren van filosofe en literatuurwetenschapper Aukje van Rooden. Ze begint de tegenaanval verrassend door te bekennen dat ze helemaal achter de observaties van het duo staat. Alleen, voegt ze er met een glimlach aan toe, hebben ze in feite een haarscherpe beschrijving gegeven van waar het postmodernisme volgens haar voor staat. Dat heen en weer pendelen tussen cynisme en ernst, optimisme en twijfel, waarheid en relativering, is volgens Van Rooden karakteristiek voor een postmoderne mentaliteit.
Engagement
Gelukkig wordt een discussie over de juiste term voor ons huidige culturele tijdperk uit de weg gegaan en verschuift de aandacht naar een prangende vraag die in iedereens hoofd zit: wat te doen? Hoe gaan we om met een tijd waarin we geacht worden een keuze te maken, terwijl we weten dat geen enkele positie de waarheid in pacht heeft? Is oprechtheid daadwerkelijk slechts een pose? Kunnen we dan niet meer echt geëngageerd zijn? En is dat erg?
Het zijn vragen waarmee we naar huis zullen moeten gaan, want een antwoord heeft niemand. Eén ding is zeker, we moeten onze ogen gericht houden op de hedendaagse kunstenaars. Zij reflecteren het gemoed en de overtuigingen die in onze tijd leven, betogen Vermeulen en Van den Akker. Een waardevol punt, maar misschien moeten we de kunst vooral waarderen omdat ze alle hoogdravende standpunten en definities vaak weer eens aangenaam op z’n kop zet.
