Bijna alles welbeschouwd

Parijse linkeroever
Wie denkt aan Simone de Beauvoir (1908-1986) ziet waarschijnlijk meteen een zwart-wit foto voor zich, waar zij in een wolk van sigarettenrook met haar levensgezel Sartre in een café op de Parijse linkeroever zit. Op het tafeltje liggen beschreven papieren en pennen naast de asbak en de glazen. Of een krantenfoto, waar ze met haar onafscheidelijke tulband op meeloopt in een abortusdemonstratie. Haar leven heeft ze in dienst gesteld van haar auteurschap, haar band met Sartre en de emancipatie van vrouwen — misschien in die volgorde. Hoewel ze meer dan honderd jaar geleden geboren werd is dat laatste — het feminisme — nog steeds actueel en op dat thema lag dan ook de nadruk.

Stereotypen bij man en vrouw
Schrijfster Hanneke Hendrix las speciaal voor deze avond Misverstand in Moskou en knoopte vervolgens haar eigen jeugdervaringen aan citaten uit de novelle. Rode draad hierbij vormden de teleurstellingen die relaties en huwelijken met zich mee kunnen brengen, zowel die van haar ouders als van Hanneke zelf. De stereotype patronen in de verhouding van mannen en vrouwen zijn inmiddels zeer herkenbaar en dat zorgde voor humoristische effecten. Een analytische blik werd vervolgens op die patronen geworpen door Karin Vintges, docent filosofie aan de Universiteit van Amsterdam. Zij geeft college over De tweede sekse en lichtte de structuur van overheersing en dienstbaarheid toe, die De Beauvoir in dit standaardwerk heeft aangetoond. Door de mythe, die ten grondslag ligt aan de gedragspatronen, bloot te leggen wilde De Beauvoir de mogelijkheid tot verandering scheppen. Haar uitgangspunt was en bleef het existentialisme, waarin vrijheid en verantwoordelijkheid voor het eigen leven centraal staan. 

Te kwader trouw
Denken en schrijven over onderdrukking komt mede voort uit eigen ervaring en moet leiden tot handelen. Wie dat niet doet en blijft steken in de slachtofferrol is, zoals De Beauvoir het noemde, ‘te kwader trouw’. Dit concept heeft ze narratief uitgewerkt in haar romans, met name in De mandarijnen, waar de morele en emotionele verwarring van een aantal op haar eigen leven gebaseerde personages in het naoorlogse Parijs centraal staan. De ‘Interbellum Leesclub’ — bestaande uit vier vrolijke vrouwen die ieder een werk van De Beauvoir hadden gelezen — liet deze thema’s uitgebreid aan bod komen. Daarop volgde een rollenspel naar het beroemde interview dat de Duitse journaliste en feministe Alice Schwarzer maakte met De Beauvoir en Sartre.

Het schijnbare verschil tussen de theorie van emancipatie en een praktijk van ongelijkheid in de relatie met Sartre leidde hier en daar tot hilariteit in de zaal. Ten slotte citeerde Esther Gerritsen uit Een zachte dood , over het sterven van de moeder van De Beauvoir, waarin zij met veel empathie de tot het einde toe onopgeloste conflicten in haar moeders leven beschrijft.

Absolute vrijheid
Een avond als deze is te kort om een diep en volledig inzicht in het werk en de betekenis van Simone de Beauvoir te geven. De actualiteit van haar denkbeelden werd duidelijk, evenals de literaire waarde van haar romans en novelles. Maar het is jammer dat de mythe van de kloof tussen haar denkbeelden en haar daadwerkelijke leven alleen enigszins humoristisch aan bod kwam. Er zijn ook andere gedachten over de relatie met Sartre. Hij zou veel meer aan haar denken hebben ontleend dan andersom in zijn formulering van de crux van het existentialisme. Het gaat dan om het handelen vanuit een absolute persoonlijke vrijheid. De rol die de bezetting van Frankrijk door de nazi’s en het communistische verzet daar tegen heeft gespeeld in hun beider ontwikkeling kwam niet naar voren. Het gaat dan over morele keuzes op het scherp van de snede, die in de verwarring van het hier en nu soms niet te overzien zijn. Kortom: deze avond vraagt om een vervolg.