De ‘winkeltjes’ van ProCures

Eerst de feiten. De grote boekhandels van Boekhandelsgroep Nederland – zoals Scheltema in Amsterdam, Donner in Rotterdam, Broese in Utrecht, Kooyker in Leiden en vele andere legendarische vestigingen ­– worden in 2006 onder de naam Selexyz gegroepeerd. De ingewikkelde naam is bedacht om eenheid uit te stralen en een sterk merk te worden, met name om op internet als één partij de concurrentieslag aan te gaan.

Bedrijvenopkoper
Dat die rijkelijk laat ingezette actie tot mislukken gedoemd is, blijkt als Selexyz in de jaren erna steeds moeilijker het hoofd boven water kan houden. De wereldwijde economische crisis en een topzwaar hoofdkantoor doen de groep uiteindelijk de das om: eind 2011 staat het bedrijf aan de rand van een faillissement. Op dat moment verschijnt investeringsmaatschappij ProCures op het toneel. Deze ‘bedrijvenopkoper’ is inmiddels eigenaar van De Slegte (tweedehands- en ramsjboeken) en heeft grote plannen om de twee noodlijdende winkelketens te laten fuseren tot een nieuw boekhandelsconcept. De schuldeisers van Selexyz doen een flinke aderlating, de aandeelhouders zijn tevreden, de groep is gered en de nieuwe boekengrootheid Polare ziet het levenslicht.

NRC-redacteuren Hanneke Chin-A-Fo en Toef Jaeger hebben met Het Boekenparadijs de opkomst en de ondergang van Polare blootgelegd. Ze reconstrueren het verloop van begin tot eind en weten het machts- en miljoenenspel gelukkig ook af te wisselen met een meer persoonlijke beleving. Verwonderlijk is dat de meeste hoofdrolspelers al zo kort na de dramatische afloop, hun medewerking hebben toegezegd aan dit boek. Er spreekt een wens uit de bizarre geschiedenis in ieder geval vast te leggen voor het nageslacht, vooral omdat een aantal partijen nog steeds blijft uitgaan van het eigen gelijk.

Commercieel plein
Het plan van Paul Dumas, leading man van ProCures en kersverse directeur van Polare, krijgt uiteindelijk goedkeuring van de betrokken boekhandelaren: Selexyz en De Slegte worden samengevoegd. Hierdoor kunnen volgens hem overbodige ‘pandjes’ afgestoten worden en is de weg vrij voor nieuwe ontwikkelingen in de ‘winkeltjes’. Maar dan beginnen de tegenslagen. Natuurlijk speelt de crisis een rol, en ook de tegenvallende internetverkoop van ‘boekjes’ is een obstakel; de grootste drempel is echter het verschil in cultuur tussen de retailer en de wat bedaagde boekhandelaar.

Paul Dumas wil te snel en te veel. Hij heeft grootse plannen om, tegelijk met het op poten zetten van Polare, ook de hele branche te moderniseren. De vaste boekenprijs mag dan wel blijven, maar de levering en distributie moeten op voorwaarden van de boekhandelaar gebeuren. Hij ziet zijn boekhandels als een commercieel plein waar de uitgevers een plaatsje kunnen verwerven om hun waar aan de man te brengen. En daar moeten ze voor betalen. Waar hij echter geen rekening mee houdt, is dat de hele branche wordt voorzien door slechts één distributeur, Centraal Boekhuis (CB), die ook nog eens grotendeels eigendom is van de uitgevers én de verenigde boekhandelaren.

Phoenixen
Hoe dichter het web van belangen zich verstrengelt om de ambitieuze plannen, hoe meer ProCures/Dumas merkt dat het een gevecht tegen windmolens is geworden. Er ontstaat een doorlopende onenigheid over schuldafbetalingen, leveringskredieten en verruimde betalingstermijnen waarbij CB als grootste belanghebbende zijn poot het langst stijf houdt. Door de levering van boeken definitief stop te zetten vanwege de oplopende schulden valt uiteindelijk het doek voor het hemelbestormende Polare.

De grondige analyse van Chin-A-Fo en Jaeger maakt van Het boekenparadijs een echte pageturner. Helder geschreven en ook in alle zakelijke details begrijpelijk voor de niet-economisch onderlegde lezer. Door het hele boek sluimert onafgebroken de belangrijkste tegenstelling in dit geldverslindende drama: de snelle jongens met hun Powerpoint-sheets tegenover de boekverkopers die daar liever niets mee te maken hebben maar donders goed weten dat het hun enige overlevingskans is. Tenminste, zo was de situatie in 2012. Ruim twee jaar later zien we de meeste boekhandels als zelfstandige phoenixen uit het Polare-as herrijzen. Vooral door een overweldigende publieksparticipatie staan de bekende namen weer trots op het winkelraam. Nu de storm is gaan liggen kan men zich weer – en met extra bezieling – storten op alle andere boze geesten die vandaag het boekenvak bedreigen.