Emotioneel inleven in Jezus, zijn moeder en Jan

De tentoonstelling is een samenwerking tussen het Rijksmuseum Twenthe en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. Beide musea leverden ongeveer de helft uit eigen depot. De kern van de tentoonstelling is de voor de kunstenaar moeilijk te accepteren dualiteit tussen de nieuwe waarheid en intense spiritualiteit.

Jan van Eyck, Madonna bij de fontein, 1439, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, © KMSKA/Lucasweb

Tederheid in onderwerp en penseel

In de eerste zaal valt meteen de belichting op. De ramen zijn verduisterd, ook die in het plafond, zodat er donkere ruimtes worden gecreëerd waarin de panelen mogen glanzen. Vanaf het plafond worden witte spotjes perfect gericht: als je van veraf naar een kunstwerk kijkt zie je noch je eigen schaduw, noch van dichtbij de weerkaatsing van de vernis.

In de Madonna bij de fontein (1439) van Jan van Eyck komt de hele tentoonstelling samen: de tederheid van de voorstelling, maar ook van de hantering van het materiaal, de prachtige, minutieuze weergave van de werkelijkheid en het nieuwe zelfbewustzijn van de kunstenaar, die ‘Jan van Eyck maakte mij’ op de omlijsting zette. De kunstenaar is op weg de wereld te tonen zoals die zonder God blijkt te zijn. Toch is er nog de religieuze emotie te zien, bijvoorbeeld in het kind dat nog steeds teder tegen zijn moeder aankruipt.

Albrecht Bouts, Man van Smarten, ca. 1500-1550, Rijks Museum Twenthe

Presentatie van

emotie

Het is mooi hoe de kleine werkjes opvallen, doordat de wand erachter in een andere kleur is geschilderd. Pièce de resistance hiervan is de gehele gouden achterwand bij het belangrijkste stuk van de tentoonstelling, de Madonna bij de Fontein. De presentatie doet denken aan het andere Rijksmuseum, dat ook zonder schroom zijn Nachtwacht de eer geeft die hij verdient. Functioneel is het ook nog: in een oogopslag wordt duidelijk dat we hierbij stil moeten staan.

Achter de paneeltjes is een verdikking gemaakt zodat ze van de muur naar voren komen. Zo wordt de gelegenheid gecreëerd om elk werkje goed te bekijken. Het pijnlijke Man van Smarten (eerste helft 16de eeuw) van Albrecht Bouts, een portret van Christus die lijdt onder zijn doornenkroon, doet de bezoeker als vanzelf stil staan. De stekels die blauw onder de huid te zien zijn, de prachtig doorzichtige tranen en bloeddoorlopen ogen zijn elementen die door merg en been gaan. Wallen heeft hij, en ingevallen wangen. Blauwe lippen wijken uiteen. Dit is precies waar het in die tijd om draaide: emotie.

L

aten kijken en begeleiden

De bezoeker kan zelf kiezen hoe hij de schilderijen en uitleg tot zich neemt: via de zaalteksten of per schilderij met audiotour. Daarbij worden de werken die men niet mag missen goed uitgelicht. In de balans tussen bijvoorbeeld de eerbied opwekkende Gentiaans blauwe achterwand in de eerste zaal en de losjes verhalende tekst daarop loopt de bezoeker enthousiast en toch getemperd rond.

De tentoonstelling heeft vele lagen die niet verwarren. Door frisse, soms gedurfde zaalteksten is slim een midden gevonden tussen de bezoeker laten kijken en begeleiden. Laconieke frasen als ‘ver-van ons-bed-show’, en ‘poedelen in het aardse paradijs’ worden hierbij niet geschuwd.