Reizend taalcircus

Na tien jaar stilte heeft Joep Kuiper gezorgd voor een vervolg van zijn debuut Monarchieën. Zijn nieuwe bundel heet Varen vandaan. Volgens de uitgevers was deze bundel het wachten waard. Ik vraag me af of de lezers van tien jaar geleden dat met hen eens zijn.

De bundel is veelzijdig, dat moet gezegd. Kuiper kiest een breed scala aan onderwerpen om over te dichten. In de bundel is onder meer een brief van een ter dood veroordeelde te vinden, wordt de magnetron gebruikt om het leven klaar te stomen, worden dinosauriërs ten tonele gevoerd en bezoeken we allerlei verre en vreemde oorden.

Reis rond de wereld
De bundel is opgebouwd als een piramide: het begint bij niveau ‘0’, stijgt dan tot het hoogtepunt in het midden van de bundel naar niveau ‘3’ en zakt dan weer af naar nul. Zo is het net alsof er een berg wordt beklommen, waarna er weer wordt afgedaald. Er wordt in enkele gedichten gesproken over een helling en een kabelbaan, maar om eerlijk te zijn wordt de diepere gedachte achter deze piramidevorm niet geheel duidelijk. Wellicht staat het voor het punt waar alles kan worden overzien.

Wat wel duidelijk is, is dat er in de gedichten wordt afgereisd naar alle uithoeken van de wereld. Dat kunnen letterlijk plaatsen zijn, maar ook manieren van leven. In het gedicht ‘Bijlmermeneer’ bijvoorbeeld vraagt de dichter zich af wat het ware gezicht van de Bijlmermeer is en schetst typetjes. Het gedicht ‘Dubbelgonger’ lijkt dan weer de hooliganscene te verkennen.

Spel met de taal
De taal die Kuiper gebruikt is af en toe van een tenenkrommend kaliber. Geregeld vervalt hij in banale rijmelarij die vast speels bedoeld is, maar die op den duur alle emotie uit de gedichten haalt. Ook herhaalt hij woorden of delen van zinnen vaak, wat de vaart uit zijn poëzie haalt.

(…) het is minder tragisch te gaan
als een banaan dan pas te gaan nadat jij alle moeite hebt gedaan
om mij te verslaan (…)

Wat Kuiper wel heel knap doet, is de sfeer van een bepaalde plaats neerzetten met behulp van de taal. Door de spelling van woorden aan te passen (ironies), nieuwe woorden uit te vinden (milkshakemekka) of bepaalde uitdrukkingen te verhaspelen (uit je schuld kruipen) bereikt hij een grappig effect, wat in die gedichten ook toepasselijk is. Wanneer hij dit goed weet te doseren ontlokken de gedichten de lezer een glimlach, maar echt geraakt worden door deze bundel is er niet bij.