The Killing Fields is niet genoeg

We hebben allemaal The Killing Fields gezien. De film uit 1984 die ons onverbloemd toont hoe gruwelijk het dagelijks leven onder het bewind van de Rode Khmer was. Als je denkt dat deze film voldoende documentatie is om De fatale driehoek te begrijpen, dan heb je het mis.

Wie de vele subtiele verwijzingen naar de politieke situatie wil doorzien, zal eerst een paar dagen in de bibliotheek moeten doorbrengen. Een personenregister en een politieke duiding van Cambodja in 1955 waren daarom niet overbodig geweest. Nu is het alsof je door de Hel van Dante loopt, zonder al die verschillende personages te herkennen.

Het verhaal
Saloth Sar is docent op een middelbare school, maar ook secretaris van de Democraten en in het geheim lid van de ultracommunistische Rode Khmer. Zijn revolutionaire gedachtes, opgedaan in zijn studietijd in Parijs, houdt hij zoveel mogelijk geheim. Sam Sary is de rechterhand van prins Sihanouk. De eerste parlementsverkiezingen in 1955 worden door de partij van prins Sihanouk gewonnen. Sterker: zij behalen alle zetels. Daarvoor wordt gebruikgemaakt van alle mogelijke middelen die de macht ter beschikking staat: grootschalige fraude, verdachtmaking, intimidatie en zelfs executie van oppositieleden.

Saloth Sar staat op het lijstje te executeren dilettanten, maar door een voor hem gelukkig toeval ontloopt hij een vroege dood. Hij verliest de verkiezingen en het geloof in de democratie, maar erger nog: hij verliest zijn verloofde Somaly. Aan aartsrivaal Sam Sary nota bene! Gedesillusioneerd zal Saloth Sar Phnom Penh ontvluchten, om twintig jaar later als Pol Pot terug te keren.

Het blijft buitenkant
Omdat je weet dat Saloth Sar de geschiedenis is ingegaan als een van de grootste beulen aller tijde, is het verleidelijk om overal antwoorden te lezen op de vraag: waarom werd de vriendelijke en fatsoenlijke Sar uiteindelijk de massamoordenaar Pol Pot? Een gemiste kans is het dan ook dat Fröberg Idling niet tot de psyche van Sar weet door te dringen. Hij blijft steken in weinigzeggende observaties.

Sam Sary en Somaly komen er niet veel beter vanaf. Elke andere machtswellusteling en verveelde modepop had op dezelfde manier beschreven kunnen worden. Ze krijgen geen eigen stem, ze gaan niet leven. Meevaller: we krijgen een inkijkje in de beau monde van Phnom Penh. Die lijkt overigens wel erg veel op die van andere steden. Maar ja, dat is eigen aan de wereld van soirees en cocktailparty’s.

Het noodlot of de vrije wil?
Saloth Sar komt naar voren als een twijfelaar die zijn lot laat afhangen van de grillen van zijn verloofde; de zes jaar jongere miss Cambodja. Moet hij voor de revolutie kiezen, of toch voor een leven met haar? Uiteindelijk kiest Somaly voor hen beiden. Zij dumpt Sar en raakt zwanger van Sam Sary.

Het eerste deel van de roman is geschreven in de tweede persoon. Het is alsof de schrijver het personage Sar souffleert. Alsof hij hem influistert wat hij moet doen. Op die manier krijg je de indruk dat Sar geleid wordt door iets buiten hem. In dit geval door de liefde en het verlies ervan en door de politieke situatie die hem noopt om de revolutie te steunen. Alsof niet hijzelf, maar het noodlot Sar heeft gemaakt tot wat hij later zou worden.

Je staat voor een auto. Stap in en ga zitten. Start de motor van de auto, luister naar het regelmatige geluid. Zet hem dan in de eerste versnelling en aanvaard de tocht zoals gepland. Neem geen omwegen, behalve dat je de buurt rond de Marché Abbatoir met zijn kuilige en slijkige straten mijdt. Rijd rustig in een hogere versnelling naar de rivier.

De steigers ontnemen het zicht
De fatale driehoek is een onconventionele, postmoderne roman. Fröberg Idling heeft durf en dat valt te prijzen. Maar doordat de schrijver steeds nadrukkelijk aanwezig is en doordat de scènes te veel op zichzelf staan, kom je geen moment echt in het verhaal. Het is alsof de steigers die de schrijver optrekt steeds het zicht ontnemen op het eigenlijke bouwwerk.

Nergens grijpt het boek je aan, nergens weet de schrijver je te overtuigen van de noodzaak van dit verhaal. En toch kijk ik uit naar zijn volgende boek, al was het maar omdat zijn vorige boek De glimlach van Pol Pot stukken beter was en omdat er over Cambodja en Pol Pot nog zoveel te vertellen valt.