Back to the USSR

Zeven jonge Georgische kunstenaars kapen in 1983 een vliegtuig. Ze zien geen andere mogelijkheid om hun land, dat zucht onder de Sovjetheerschappij, te ontvluchten. Het geboorteland van Stalin ligt ver achter het IJzeren Gordijn en het leven is er bar en boos. Vooral voor romantische zielen die verlangen naar vrijheid.

Romantiek van de jeans
Zijn de kapers naïef? Zeker. Niet voor niets is de Amerikaanse spijkerbroek een terugkerend motief dat symbool staat voor alles wat goed is in het vrije Westen. Dat het leven aan de andere kant van de Muur beter is dan in Georgië, zullen weinigen bestwisten. Maar het hardop zeggen: onmogelijk. De jongeren denken dat met de kaping de weg naar het Westen open ligt, maar ze zouden moeten weten dat het antwoord van bovenaf niet anders dan meedogenloos zal zijn.

Aanvankelijk is het plan om per boot de grens over te steken, maar deze wordt te zwaar bewaakt. Gega en Tina, twee van de kapers, brengen vlak voor de vliegtuigkaping een korte vakantie in Batoemi door, tegen de grens met Turkije. Aan het strand speculeren ze over de mogelijkheden om Georgië te ontvluchten. Gega kent iemand die zwemmend de Zwarte Zee is overgestoken, en die nu in Amerika zou wonen; het land van Marlboro en Levi’s.

‘Hij is de Zwarte Zee overgezwommen?’
‘Ja, van hier tot Turkije.’
‘Hoe dan?’
‘Langzaam.’
‘Het is een serieuze vraag.’
‘Hij is echt naar de overkant gezwommen.’
‘Hoe dan?’
‘Door te oefenen en te zwemmen.’
‘Helemaal tot de overkant?’
‘Toen hij Turkije naderde hebben ze hem in een boot gehesen.’
‘Dus hij is niet helemáál naar de overkant gezwommen.’
‘Dat was ook niet de bedoeling. Hij wilde geen record breken of zo. Hij wilde gewoon weg van hier.’

Back to the USSR
En dat is wat zij ook willen. Gewoon weg van hier. Voor deze romantische daad moet de werkelijkheid wijken. Ze gaan ervan uit dat de piloten zullen ingaan op hun eis: landen op een Amerikaanse militaire basis in Turkije, in plaats van de officiële bestemming: Batoemi. De piloten krijgen echter de instructie om de kapers in woorden hun zin te geven, maar direct naar Tbilisi terug te vliegen. De jongeren hebben niets in de gaten en beseffen pas dat het spel voorbij is als de landing wordt ingezet en ze de stad herkennen die ze zojuist dachten voorgoed achter zich te hebben gelaten.

In 160 pagina’s belicht Turashvili de levens van de zeven kunstenaars. Het is een caleidoscopisch beeld van een geëngageerd kunstenaarsmilieu in een land dat absolute gehoorzaamheid van haar burgers eist. Voor deze roman heeft de schrijver zich zwaar gedocumenteerd, maar dat heeft geen enkel negatief effect op de leesbaarheid. Het boek is het tegenovergestelde van de gortdroge bureaucratische taal waarvan de communisten zich bedienden. En ook al weet je vanaf de eerste bladzijde dat het desastreus zal aflopen, het doet aan de spanning niets af.

Geen oordeel
Turashvili gebruikt een lichte toon en het verhaal is doorweven met romantiek, poëtische beelden en humor. Er is veel ruimte voor dialoog en dat geeft lucht aan het dramatische verhaal. Het geeft de schrijver ook de vrijheid om de jongeren een eigen persoonlijkheid te geven en een mogelijk antwoord op hun wilde daad, die veel wegheeft van een gezamenlijke zelfmoordactie.

Het boek is geen heiligverklaring. Turashvili beschrijft, kleurt in en romantiseert, maar nergens veroordeelt of verheerlijkt hij zijn personages. Weg uit de USSR is een prachtige roman en verdient ook bij ons een groot lezerspubliek.