In Darkness

In Darkness vindt plaats in 1943 in de Oekraïense stad Lvov. De film is gebaseerd op het boek In The Sewers Of Lvov van Robert Marshall en sleepte een Oscarnominatie voor beste buitenlandse film in de wacht. Deze Poolse film uit 2011 is nu enkele dagen voor Dodenherdenking ook in Nederland te zien.

Getto’s en slachtpartijen

De bezetting door de nazi’s heeft zijn sporen achtergelaten. Openbare vernederingen en executies in de gevormde getto’s zijn aan de orde van de dag. De situatie loopt pas echt uit de hand wanneer de Russen de overhand beginnen te krijgen in de oorlog. De Duitsers voelen zich in het nauw gedreven en in de getto vindt een slachtpartij plaats. Een groot gedeelte van de Joodse populatie wordt uitgeroeid, terwijl anderen worden afgevoerd naar een nabij gelegen concentratiekamp. Slechts enkele tientallen Joden weten te ontkomen via het riool. Hoe vaak je de wreedheden van oorlog ook ziet in films, het blijft indrukwekkend en bij In Darkness is dat niet anders.

Niet alleen de Joden vechten voor hun leven, ook de lokale bevolking heeft te lijden onder de oorlog. Voor elke vermoorde Duitser worden tien burgers opgehangen, de prijzen van voedsel blijven maar stijgen en er heerst hongersnood. Wanneer rioolwerker Leopold Rocha (Robert Wieckiewicz) een groep gevluchte Joden in ‘zijn’ riool tegenkomt, biedt hij aan hen te helpen onderduiken. Tegen betaling.

Menselijkheid in beeld gebracht

Dat brengt ons meteen bij een sterk aspect van de film. Zowel de hoofdpersoon als de gevluchte Joden worden niet geromantiseerd en blijven zodoende erg menselijk. Rocha is geen held en de Joden worden niet in een slachtofferrol gedrukt. Er ontstaan spanningen, romances, irritaties en bedreigingen. Privacy is ver te zoeken en iedereen zit elkaar constant op de huid. De leiders Mundek (Benno Fürmann) en Ignacy (Herbert Knaup) kunnen maar geen overeenstemming bereiken over de te varen koers: vluchten of onderduiken.

Het is vechten om te overleven en dat stralen de personages ook uit. Rocha is geen filantroop, maar hij ziet bij wijze van spreken een gat in de markt door de Joden te helpen. De Joden op hun beurt zijn Rocha niet dankbaar, maar lijken de verschafte hulp te zien als een dienst tegen betaling. Pas later ontstaat er een band tussen Rocha en de Joden, omdat Rocha elke dag voedsel naar het riool brengt waar de Joden zich verschuilen en hij steeds meer respect krijgt voor de vluchtelingen.

Deprimerend drama

Een groot gedeelte van de film doet de titel eer aan. In Darkness is in meerdere opzichten duister: de materie, de locaties en eigenlijk de hele periode is er een van duisternis. Een lichtpuntje, letterlijk, is Rocha die met zijn zaklamp en kennis van de ondergrondse gangen de Joden steeds uit handen van de Duitsers weet te houden. Tevens sterk zijn de scènes waaruit blijkt dat de vluchtelingen zich na verloop van tijd aanpassen aan het riool. Een mooi voorbeeld zijn de kinderen die de ratten niet meer vrezen, maar ze moeiteloos verplaatsen wanneer ze in de weg lopen. Deze hoopvolle scènes zijn mooi gemaakt en tevens een welkome afleiding van alle ellende.

In Darkness is geen groots opgezet drama, maar blijft dicht bij de mensen. De grauwe, donkere beelden, doffe blikken van afgepeigerde onderduikers en de schrijnende momenten dragen bij aan de beleving. Afgezien van de schaarse klassieke stukken van Purcell, Bach of Strauss wordt er nauwelijks muziek gebruikt. Geen tragische muziekstukken, maar pakkende acteerprestaties zijn verantwoordelijk voor de emoties die deze film losmaakt. Ook al zijn oorlogsdrama’s vaak deprimerend, zolang ze op deze wijze worden gemaakt zijn ze ook absoluut de moeite waard.