Hitler was geen eenzame psychopaat

Dit stelt historicus Willem Melching, Duitslandkenner aan de Universiteit van Amsterdam, in zijn buitengewoon heldere Hitler-biografie. Na de Tweede Wereldoorlog deden veel Duitsers alsof de nazi’s uit de ruimte kwamen, de macht grepen en na een ongekend wrede oorlog 50 miljoen lijken achterlieten. Onzin, vindt Melching. Veel Duitsers stemden in de jaren dertig juist bewust op Hitler, omdat hij hun het herstel van het Duitse zelfrespect, geborgenheid in de volksgemeenschap, werkgelegenheid en een bescheiden welvaart beloofde.

Volksgemeinschaft

Veel historici zien in Hitlers jeugd aanwijzingen voor zijn latere misdadigheid. Melching hekelt dit gepsychologiseer. Opmerkelijk genoeg noemt hij Hitlers eerste dertig levensjaren zelfs niet bijster interessant. Hitler werd afgewezen op de Weense Kunstacademie en raakte al vroeg in de ban van Wagners nationalistische opera’s, maar dat overkwam vele anderen.

In deze beknopte biografie staan Hitlers politieke opvattingen en beslissingen centraal. Hitlers op successen gebaseerde charismatische leiderschap en zijn politieke improvisatietalent vormden zijn machtsbasis. De belofte aan het Duitse volk, dat in de nabije toekomst voor iedereen (behalve de Joden) in de Volksgemeinschaft een consumptieparadijs zou aanbreken, deed de rest. Dankzij tot dan toe ongekende luxe als vakanties, radio’s en een spaarplan voor de Volkswagen, zagen de Duitsers de periode 1933-1939 als de gouden jaren dertig. Maar het Duitse volk stemde nadrukkelijk niet in met het uiteindelijke doel van Hitler: oorlog. Vanaf de inval in Polen, in september 1939, begon het charisma waarop Hitler zijn macht baseerde langzaam af te brokkelen.

Militaire dilettant

In bewoordingen waarvan zo nu en dan het cynisme afdruipt, ontmaskert Melching een aantal mythen rondom Hitler. Zo was Hitlers onbekende grootvader absoluut niet Joods en was hij geen militair genie, maar een militaire dilettant. Het Britse leger, dat in 1940 bij Duinkerken in de val zat, ontsnapte niet doordat Hitler vrede met Engeland wilde, maar door ruzie binnen de militaire top over de tactiek. En de later zo geroemde Duitse Blitzkrieg was een succes door de handelingsvrijheid van de generaals te velde en niet door de kracht van het leger zelf. Dat was in essentie nog hetzelfde als in 1918.

De vraag wanneer de industriële vernietiging van de Europese Joden in gang werd gezet is onder historici actueel. Aanvankelijk was de Holocaust voor na de oorlog gepland en verwachtte Hitler de Sovjet-Unie binnen zes weken te verslaan. Algemeen wordt aangenomen dat het besluit tussen half september en half oktober 1941 viel. ‘Positieve’ historici, zoals Longerich en Hilberg stellen dat het besluit door het succes van de Russische veldtocht werd genomen. Volgens Melching blijkt juist uit de dagboeken van Goebbels dat Hitler al in augustus 1941 pessimistisch was over de oorlogskansen aan het Oostfront. Daarom verordonneerde hij de deportatie van de Duitse Joden. Zo kon Hitler ten minste een van zijn doelstellingen verwezenlijken: de oplossing van het Joodse Vraagstuk.

Daders en medeweters
Maar wie wisten er van de Holocaust af of waren erbij betrokken? In Europa kon iedereen ‘medeweten’ dat het met de Joden slecht zou aflopen. Toch zweeg men collectief en haalde onverschillig de schouders op. Daarentegen waren de meeste van de circa 200.000 daders allerminst overtuigde nationalisten of psychopaten, die door hun specifieke cultuur waren voorbestemd om antisemitische moordenaars te worden. Volgens de Britse historicus Christopher Browning schuilt in vrijwel iedereen een potentiële kampbeul.

Hitlers antisemitische en antikapitalistische ideeën waren destijds niet ongewoon. Integendeel. Doordat grote delen van de Duitse bevolking deze ideeën deelden en de nazistische ideologie beschouwden als een onfeilbare religie, werden zij medeplichtig aan de grootste misdaad uit de geschiedenis van de mensheid.