Onreine wetenschap

In het boekje Je reinste wetenschap – over gezondheid, veiligheid en andere onzin laat wetenschapsjournalist en columnist Hans van Maanen zien dat we de wetenschappelijke nieuwtjes die de kranten halen niet altijd moeten geloven.

De besmettingshaard
Hans van Maanen begon in 2003 in de wetenschapskatern van De Volkskrant met zijn rubriek ‘Twijfel’. Diverse artikelen uit Je reinste wetenschap verschenen eerder al in die krant. De artikelen zijn in dit boek gebundeld en aangevuld met stukken uit andere media of niet eerder gepubliceerde stukken. Steeds neemt de auteur een bericht uit de krant en houdt dat vervolgens tegen het licht. Is de in het artikel getrokken conclusie juist of zit er meer achter het korte krantenartikel dan we op eerste gezicht vermoeden?

Neem nu het volgende. Op 20 mei 2010 schreef Het Parool: ‘De immigratie van niet-westerse allochtonen kost de Nederlandse samenleving 7,2 miljard per jaar.’ Iets wat PVV-fractieleider Geert Wilders prompt ‘schokkend’ noemde. Het bericht kwam in alle media terecht, maar geen enkel medium nam de moeite het rapport eens grondig te bestuderen. Van Maanen deed dat uiteindelijk wel en kwam tot een ietwat meer genuanceerde conclusie: ‘Het verschil in de bijdrage aan de collectieve sector ontstaat niet zozeer door de etnische achtergrond, maar door de sociaaleconomische status. De lagere klassen kosten de hogere klasse geld, of ze nu autochtoon of allochtoon zijn.’

Waar de baby’s vandaan komen
Naast het uitpluizen van dergelijke (on)gefundeerde wetenschappelijke uitspraken in de media, richt de schrijver zich ook op de wetenschap zelf. Of tenminste op het gebruik en misbruik ervan. Een mooi voorbeeld hiervan is het verhaal over ooievaars en baby’s. Door het aantal ooievaars in het Noord-Duitse Oldenburg in de jaren 1930-1936 af te zetten tegen het aantal geboortes zie je, op de juiste wijze gepresenteerd, een duidelijk verband tussen deze twee factoren. Hoe meer ooievaars, hoe meer geboortes. Is het aloude verhaal over de bezorging van baby’s dan toch waar?

Nee, uiteraard niet. Dit artikel is juist bedoeld om het verschil aan te geven tussen een statistisch verband en een oorzakelijk verband. Een verschil waar maar al te vaak overheen wordt gestapt. Bij ooievaars is dit verschil vrij simpel inzichtelijk te maken, maar bij aspecten als ziektes en dood versus roken en sporten bijvoorbeeld wordt het verschil vaak al wat lastiger. Gelukkig zijn er journalisten zoals Hans van Maanen die de tijd nemen om de achterliggende onderzoeken bij de krantenartikelen onder de loep te nemen en ons weer op het juiste spoor te zetten.

Hoe wetenschap je wereld verandert
Na het lezen van Je reinste wetenschap zal geen wetenschappelijk krantenartikel meer hetzelfde zijn. Overal en over alles zal de twijfel toeslaan. Maar dat is alleen maar gezond. Het moge duidelijk zijn dat men niet alles maar gewoon klakkeloos moet aannemen, maar dat gezond verstand geen kwaad kan. Natuurlijk is niet iedereen in staat om de achterliggende onderzoeken zelf uit te pluizen (al was het maar om het stoffige leesvoer dat dit soms oplevert), maar er zullen altijd journalisten blijven die wel nét even verder kijken dan hun neus lang is.

Die journalisten zijn nodig, want ook in het toegankelijk geschreven boek van Van Maanen duizelt het je soms van de statistische gegevens en analyses. Dus ga vooral niet zelf op zoek naar de waarheid achter dat ene artikel over het verband tussen de malariamug, een vezelrijk dieet en voetschimmel. Laat Hans van Maanen het maar uitleggen in een van zijn columns.