Dasein als Design

Designproducten zijn inmiddels stevig genesteld in het dagelijks leven en dat valt af te lezen aan de enorme populariteit van de alweer tiende editie van de Dutch Design Week. Met een overvol programma van meer dan 300 events, 1800 ontwerpers en 150.000 bezoekers barstte Eindhoven bijna uit zijn voegen, of in elk geval uit het korte tijdsbestek van een krappe week. Maar de lekker allitererende quote van Oosterling dient niet alleen om de populariteit van design te omschrijven. Oosterling tracht een bepaalde houding te duiden die in de hedendaagse maatschappij rondom design heerst: Onze identiteit is steeds meer verweven met designproducten. Om het maar lekker kneuterig op z’n Hollands te stellen: Ons er-zijn wordt steeds meer een de-zijn (de-sign). Onze relatie met onze eigen identiteit en met de wereld om ons heen verloopt steeds meer via designproducten. Deze statement kan ook omgekeerd gelezen worden: Als ons zijn via design verloopt, dan is het wellicht juist ook aan designproducten om reflecties op maatschappelijke issues en de rol die men hierin inneemt te onttrekken. En wie kan een beter beeld schetsen van kwesties rondom het hedendaagse dasein, dan de nieuwste generatie vers afgestudeerde ontwerpers?

Reflectieve insteek
De Graduation Show van de Design Academy vormt al jarenlang het paradepaardje van de Dutch Design Week. Ondanks dat je als bezoeker een lange adem moet hebben om de 173 gepresenteerde afstudeerwerken in de grote hallen van de Witte Dame allemaal met evenveel aandacht door te werken, staat voor deze expositie altijd een lange rij belangstellende designliefhebbers om zich te laten verrassen door de nieuwste generatie ontwerpers. Zeven thema’s moeten enigszins richting bieden in de wildgroei van ontwerpen: Human en Nurture, waarin menselijke behoeftes onderzocht worden, Delight, dat draait om ontwerpen die gebruik maken van onze zintuigen, Conscious, met projecten die confronteren en provoceren, Useful,waarin juist weer heel praktische oplossingen centraal staan en City en Nature, waarin tot slot de hedendaagse leefomgeving onderzocht wordt. Als bezoeker word je door de organisatie op niet geheel subtiele wijze doordrongen van de reflectieve insteek van de afstudeershow door grote quotes op de muren als ‘Design is at it best when it addresses real needs: so this show deals with themes that are intentionally ordinary’ en ‘Our graduates show by responding to changing values and patterns of behaviour, design can shape and make new realities’.

Hernieuwd contact met dagelijks leven
In welke realiteit leven we dan volgens de jonge Design Academy studenten? Uit de Graduation Show tekent zich in elk geval een dasein af waarbij de nadruk ligt op verbondenheid. Waar enkele jaren geleden nog sterk de ego-maatschappij naar voren kwam in bijvoorbeeld de trend van gepersonaliseerd design, valt op dat de nieuwste generatie ontwerpers designproducten aflevert die gericht zijn op het in contact staan tot de wereld, in plaats van alleen met een ‘ik’ bezig te zijn. Niet dat hiermee wordt teruggekeerd naar de massa en/of groep; de nadruk ligt vooral op een bewustwording van, en connectie leggen met de dagelijkse leefomgeving. Een bijzonder voorbeeld hiervan is te vinden in de City Music van Akko Goldenbeld.

City Music van Akko Goldenbeld Fotografie © Sjoerd Eickmans

Goldenbeld creëerde op een grote rol een model in houten blokjes van Eindhoven die als je eraan draait, de toetsen van de piano in beweging brengen en op deze manier de toeschouwer op poëtische wijze bewust maakt van de stedelijke structuur. Tevens er wordt gemikt op een bewuste omgang met dagelijkse gebruiksvoorwerpen. Rianne Koens wist bijvoorbeeld de toeschouwers te verbazen (en en passant nog even de Kids Publiek Award in de wacht te slepen) met haar project Peeling Paradise, waarin ze het schilproces van groente en fruit opnieuw onder de loep neemt. Door minutieuze veranderingen aan te brengen in het ontwerp van de alledaagse dunschiller waardoor er een veel dunner laagje wordt afgeschraapt dan normaal, kan er veel meer smaak behouden worden. Vernieuwing kan zitten in de kleinste dingen zo blijkt. Zoals de projecten van Goldenbeld en Koens al tonen verloopt het leggen van connecties van de buitenwereld niet rechtlijnig, iets wat ook tot uiting komt in het thema Delight, waarin door middel van het centraal stellen van zintuiglijke ervaringen een nieuw contact met het dagelijks leven geprobeerd wordt te ontdekken. Onze relatie met de wereld mag weer verrassend zijn en verlopen via onze neus, tastzin en smaak.

Ironische bespiegelingen van de nomadische internetmaatschappij

Opvallend is verder dat veel ontwerpen op lichtvoetige wijze de toeschouwer stevig aanpakken over zijn gedragingen in een maatschappij waarin niet alleen alles meer dan ooit met elkaar verbonden is, maar ook het internet met bijbehorende mobiliteit van grote invloed is op ons dasein. Opvallend hierbij is dat deze bemoeienis niet op betuttelende wijze wordt gedaan, maar door de gebruikte humor juist heel relevant gemaakt kan worden. Het is dan ook veelzeggend dat de belangstelling voor deze ontwerpen juist bestaat uit jongeren die middenin de technologische ontwikkelingen staan die aan de kaak gesteld worden. Zo heeft Maaike Fransen een fotoserie, met de tongbrekende naam Peripatetic Paraphernalia, ontworpen waarin ze verschillende uitrustingen presenteert om het nomadische leven te kunnen overleven. Waar je als toeschouwer wellicht in eerste instantie staat te lachen om deze ‘marsmannetjes’,  bekruipt je later het gevoel dat je zelf er misschien vaker op lijkt dan je lief je als je met je laptop, telefoon, paraplu, rugzak en handtas, naar een willekeurige plek der bestemming aan het haasten bent. Op eenzelfde wijze werkt het project Face Your Facebook van Charlotte Porskamp. Porskamp maakt in een reeks hilarische korte filmpjes duidelijk dat het gedrag dat we op social media als Facebook vertonen eigenlijk nogal ongemakkelijk en vooral onnatuurlijk overkomt als je het vertaalt naar de echte wereld. Taggen, poken en liken blijkt in real life toch een stuk minder leuk.

Ook het bijzondere project van Daphne van Mourik Postparels bevraagt door het vertalen van vluchtige uitingen als tweets en smsjes naar het echte leven hoe onze taalkundige pareltjes nog bewaard kunnen blijven in de maalstroom van de digitale snelweg. Het snijdt een thema aan wat zeer relevant blijkt in de huidige tijd, en op de Graduation Show dan ook ruim vertegenwoordigd is door niet minder dan vier geheugenkabinetten: zorgen omtrent het bewaren van herinneringen.
Sommige ontwerpers keren zich af van het hectisch hedendaags bestaan en wijzen op de voordelen van een langzamer leeftempo. Zo toont Philip Lüschen dat één van de grootste zonden in de huidige maatschappij, wachten op iets, met de juiste attributen bij de hand best leuk kan zijn in zijn project Wait Here. Andere ontwerpen omarmen juist digitale technologie om te wijzen op de invloed ervan op ons leven en een alternatief aan te bieden. Tom Loois heeft met Blank Ways bijvoorbeeld een App voor je telefoon ontworpen die je laat verdwalen in plaats van je doelgericht naar plek van bestemming te leiden. Ons digitale hectische leven blijkt een feit waar wel het nodige aan bijgestuurd kan en moet worden in plaats je gedachteloos erdoor te laten meeslepen.

Wait Here van Philip Luschen Fotografie Florian van Roekel

Realistisch idealisme
De ontwerpen van de Design Academy studenten zijn over het algemeen, zoals meestal bij eindexamenontwerpen, doordrongen van idealisme. Verschil is echter dat in plaats van grootse dromen die het welzijn van de hele wereld omvatten, ook hier de aandacht van de studenten zich vooral richt op de directe leefomgeving. In plaats van nieuwe realiteiten te wensen, wordt er aan de slag gegaan met de dingen die er al zijn. Het levert verfrissend realistisch idealisme op. Zo richten de projecten Food-Combers van Noesjka Klomberg en Take your Pick around Town van Elma Roelvink zich op het nutteloos weggooien van voedsel door te wijzen op respectievelijk de restoogst van boeren en het culinair benutten van het stadsgroen. Brandnetel en dassenkruid blijken prima ingrediënten voor een heerlijke stamppot. Het idealisme van de jonge ontwerpers leidt tevens tot ontwerpen rondom groepen, die in de huidige hectische samenleving maar moeilijk kunnen meekomen. Zo heeft Kyra Meilink met Toon een muzieksysteem ontworpen aangepast aan de behoeftes van oudere mensen die kampen met dementie. De speciale combinatie van design geïnspireerd op radio’s van de jaren vijftig, maar uitgerust met moderne technologie als een SD kaartlezer, brengt weer muziek in de levens van de demente oudjes. Het realistisch idealisme van de designstudenten toont de noodzaak om menselijke weer zichtbaar te maken, zowel in het terugbrengen van design tot menselijke proporties als in het tegengaan van anonimiteit die de massamaatschappij met zich meebrengt.

De Graduation Show 2011 van de Design Academy schetst een visie op design dat weer is toegesneden op de menselijke maat en gericht is op connecties met nabije anderen en de dagelijkse leefomgeving. Maar bovenal: het schetst een visie waarin in deze tijden van bezuinigingen de rol van design onbetwist relevant blijkt te zijn als reflectie en katalysator op ons dasein. Design staat dichter bij ons zijn dan ooit, het is een zaak voor iedereen in plaats voor de ‘happy few’. In de woorden van de organisatie van de Graduation Show: ’this is design for us, not them’.