De reisgidsroman: zware thema’s, licht behandeld

In 2013 verscheen De blokkade, een ‘verslag van een zoektocht,’ waarin Renate Dorrestein haar writer’s block verkende. Hoewel haar blokkade ernstig was, en terugging tot gebeurtenissen lang geleden, bleef haar productie onverminderd hoog: sinds 2010 publiceerde ze onder andere De leesclub, De stiefmoeder en nu haar nieuwe ‘Almere-roman’ Weerwater. Van de achterflap blijkt al dat dit Dorresteins experiment met dystopische sciencefiction is: ‘De wereld vergaat. Alleen Almere blijft bestaan.’ Wat volgt is een bij vlagen humoristische, soms spannende, maar over het algemeen tegenvallende roman.

Vintage Dorrestein

In de roman gaat een fictieve Renate Dorrestein als writer-in-residence naar Almere, de stad waar de schrijfster ook een jaar heeft vertoefd. Zelf is ze – in het licht van een twee jaar durende schrijfblokkade – enthousiast over het reizen naar een plek zonder geschiedenis of tradities, maar haar ‘eigenhandig in elkaar geknutselde’ patchwork familie (met haar dochters heeft ze geen bloedband) ziet minder in het plan. Wat valt er te doen in Almere? Nou, heel veel, probeert ze wanhopig: er is een ‘authentiek, vervallen kasteel’ en in een Almeerse roman ‘zou je letterlijk álles kunnen laten gebeuren.’ Een mooie kans voor een schrijver dus om naar Almere te gaan, en al helemaal als die schrijver Renate Dorrestein heet.

Op de eerste pagina’s van haar roman zet Dorrestein twee vintage thema’s in: de familie en gotieke locaties. Vooral haar romans uit de jaren tachtig en negentig laten de gebreken van het klassieke familie-ideaal zien, waarbij vooral de moeders niet kunnen voldoen aan en bezwijken onder maatschappelijke en sociale verwachtingen. In Weerwater treedt een keur aan personages op uit gebroken families en gezinnen, die samen moeten overleven. Nadat een mysterieus voorval de hele wereld behalve Almere heeft vernietigd worden er ‘Naaste Families’ opgericht, waar mensen redelijk willekeurig bij elkaar gegroepeerd worden. Patchwork families – net als Dorresteins eigen omgeving van voor de ramp.

Bijtende humor?

Met een schijnbaar sardonisch genoegen beschrijft het personage Dorrestein, die na de ramp van writer-in-residence tot officiële stadschrijver benoemd wordt, hoe Almere langzaam uit elkaar valt. Alle winkels en huizen zijn geplunderd, overal staat onkruid en de brandnetels staan metershoog in de tuinen. Zijzelf woont in een glazen kubus genaamd De Fantasie, waarin alleen de keuken ommuurd en niet van buiten zichtbaar is. Het is een wat opzichtige symboliek, maar gelukkig legt de auteur Dorrestein er niet al te veel nadruk op.

Humor is altijd een element geweest in Dorresteins romans. Ook Weerwater wordt gekenmerkt door een soms bijtend sarcastische vertelstem. ‘Net zoals je soms struikelde over een losse stoeptegel, kon het gebeuren dat je je verhing of vergaste,’ is heerlijk morbide humor die ervoor zorgt dat Weerwater niet te zwaar wordt. Of het door het nieuwe stadsbestuur gemunte eufemisme ‘probleemgestuurd onderwijs,’ in feite kinderarbeid, een nogal dodelijke praktijk waardoor de noodzaak om te ‘fokken’ en zo de gemeenschap voort te zetten steeds groter wordt.

Reisgids

In Weerwater geeft Dorrestein een goed overzicht van wat er in Almere zoal te vinden is. De Esplanade neemt een centrale rol in, net als het meer Weerwater, en het vervallen kasteel van waaruit roofzuchtige criminelen opereren. De roman fungeert hier als reisgids, die de niet-Almeerse lezer een beter inzicht in de stad geeft. De verteller-Dorrestein wordt heen en weer geworpen tussen idylle en realiteit, tussen ‘verderop de zee kunnen horen ruisen’ en ‘dat bleek het verkeer op de A6 te zijn.’ Maar misschien is dat nog een zegen in een roman waar uiteindelijk alles geroofd en kapot gemaakt wordt – een roman, ook, waar van de gemeenteraad alleen drie PVV-ers overblijven.

Een mislukking

Het is riskant sci-fi elementen ‘ongeloofwaardig’ te noemen – alle sciencefiction vereist immers een zekere meegaandheid van de lezer. Maar laat ik toch een poging ondernemen. Wanneer de mistmuur Almere omsloten heeft, wordt al snel duidelijk dat ze in de stad op zichzelf aangewezen zijn. Daarmee is ook gelijk alle hoop verloren: alle mensen die op dat moment niet in Almere waren, zijn doodverklaard en daarmee gaat het leven door. Waarom deze stap zo makkelijk gezet wordt, blijft onduidelijk en ook onlogisch – wat is er over van dat gezegde dat Dorrestein de titels van twee eerdere romans opleverde: zo lang er leven is, is er hoop?

Weerwater zit vol met hints naar verwante films, series en boeken als Under the Dome en de Hunger Games-boeken. Het is jammer dat Dorrestein daar niet echt iets aan toevoegt, geen nieuw thema aansnijdt. Een interessant C-plotje bestrijkt de maniakale focus van de vele vrouwen op het zwanger worden, waardoor de mannen tot mechanische voortplantingsmachines worden gemaakt – maar ook dat wordt uiteindelijk niet echt gethematiseerd. Het passeert en gaat.

Dorresteins taalgebruik is vlot, levendig en eigentijds, maar staat ook bol van de gemeenplaatsen en clichés. Het vertelplezier gaat hier boven de zorgvuldige stijl. Weerwater bewijst, zoals al haar romans doen, dat Dorrestein goed een onderhoudend verhaal kan vertellen; maar dat, hoe zwaar het thema ook mag zijn, ze het altijd licht zal houden.