Een machteloze held

Nemesis zwicht een jongeman onder beide. De nieuwste roman van Philip Roth is somber, beklemmend en indrukwekkend.

Bucky Cantor is wel de laatste die je het gunt om door het leven vermalen te worden. Hij is vriendelijk en plichtsgetrouw, 23 jaar oud, breedgeschouderd, een tikje simpel maar met een talent voor alledaags geluk. Het is 1944. ‘Meneer Cantor’ is gymleraar en speelplaatsleider in een joodse wijk in Newark, New Jersey. Ver weg van de Europese en Atlantische fronten van de Tweede Wereldoorlog. Niets had Bucky liever gewild dan vechten voor zijn vaderland, maar zijn slechte ogen stonden dat in de weg. Zijn beste vrienden zag hij naar de trainingskampen vertrekken, samen met alle andere gezonde kerels van zijn leeftijd. Terwijl hij, de gedroomde marinier met ‘zijn gespierde bouw en atletische meesterschap’, in burgerkleren over straat moet en in de bioscoop schaamtevol weggedoken de oorlogsberichten verneemt.

Thuisfront
Maar de strijdvaardige gymleraar wacht een ander gevecht. In de verstikkend hete zomer van ’44 breekt in Newark een hevige polio-epidemie uit. Een vaccin tegen dit virus bestaat nog niet. Alle jonge mensen zijn vatbaar voor de verlammende, misvormende en zelfs dodelijke ziekte. Onder de leerlingen van de speelplaats vallen spoedig behalve flink wat zieken ook enkele sterfgevallen te betreuren. Woedend is Bucky op de wrede god die onschuldige kinderen verminkt en doodt. Maar in deze oorlog staat hij machteloos. Want een oorlog ís het, ‘vol slachting, afbraak, ondergang en verdoemenis, oorlog met alle ravage van oorlog – oorlog tegen de kinderen van Newark.’

Deserteur
In een opwelling besluit Bucky dit thuisfront de rug toe te keren. Zijn verloofde is jeugdleidster en heeft een baantje voor hem als zweminstructeur op een zomerkamp in het weidse berglandschap van buurstaat Pennsylvania. Dat brengt hem comfortabel ver weg van die ongrijpbare en dodelijke vijand in Newark. Lang duurt het echter niet voordat Bucky zichzelf gaat beschouwen als een laffe deserteur. Hij heeft de speelplaatskinderen in de steek gelaten. Terwijl in Newark leerlingen sterven en er een wereldwijde botsing tussen goed en kwaad plaatsvindt, springt hij in een veilig oord van de hoge duikplank. Hoe vernederend! Bucky besluit terug te keren naar Newark, terug naar zijn strijd. Maar dat hoeft niet meer. De strijd is al naar hem gekomen.

Held
Nemesis is de naam van de Griekse godin die hoogmoed wreekt. Voor Bucky Cantor is polio de gesel van een wrede en onrechtvaardige god die onschuldige kinderen straft. Hij weigert het toeval en de zinloosheid van deze maatschappelijke tragedie te aanvaarden. Na afloop van de epidemie is hij – een verminkt man – ook nog eens hoogmoedig genoeg er zélf de verantwoordelijkheid voor te nemen. Bucky hangt de held uit door zijn grootste verlangens voortaan te verloochenen, ook het verlangen naar een leven met zijn verloofde. Hem rest niets dan zelfverkozen eenzaamheid en verbittering.

Daarmee is Bucky zijn eigen wreker geworden. Dat constateert ook de verteller van het verhaal – een oude bekende van Bucky – die Roth gewiekst 227 pagina’s lang achter de coulissen houdt. Het lukt de verteller niet om Bucky op latere leeftijd nog over te halen zichzelf wat geluk te gunnen. Daarmee is Nemesis evenals als Roths andere recente romans geen opwekkend boek. Maar wat die verteller wél kan, en wat Roth hem goddank toestaat, is Bucky voor altijd laten voortleven als onoverwinnelijke held in een laatste, glansrijke herinnering.