Bekende werken overzichtelijk opgesteld
Op de benedenverdieping van het Stedelijk Museum Amsterdam is een historisch overzichtelijke tentoonstelling gewijd aan de ZERO-beweging. Deze naoorlogse radicale stroming kan worden gezien als een belangrijk fundament van de hedendaagse kunst en daar blikt deze tentoonstelling op terug.
De naam ‘ZERO’ werd in 1957 bedacht door leden Otto Piene en Heinz Mack, om een nieuw nulpunt in de kunst aan te duiden. Door middel van reductie kwamen zij uit bij simpel ogende werken, die door hun minimalistische vormen raakvlakken hebben met ontwerp en design. We zouden kunnen stellen dat ZERO de ‘schone’ versie is van DADA – de kunststroming die tijdens de Eerste Wereldoorlog opkwam. Het jonge kunstenaarscollectief ZERO wilde na de Tweede Wereldoorlog het pessimistische expressionisme achter zich laten en opnieuw beginnen. Via hun experimentele en innovatieve houding zochten de kunstenaars naar nieuwe (radicale) manieren om kunst te maken, om zo de gehele kunstwereld een nieuwe toekomst te geven. En daar zijn zij zeker in geslaagd.
Zero – Let Us Explore the Stars, Stedelijk Museum Amsterdam, 2015, zaalopname. Foto: Gert Jan van Rooij.
Maakprocessen
Bij binnenkomst is een reeks ‘witte’ schilderijen te zien, tenminste, ze zijn wit van ‘kleur,’ maar in elk oppervlak valt een ander patroon te ontdekken. Op de muur aan de rechter zijkant toont zich een werk van Enrico Castellani, genaamd ‘Dubbele witte hoek’ uit 1963, die de bezoeker fascineert met zijn gespiegelde basale vormen. In de ruimte links van de witte schilderijen wordt een video van de verschillende spectaculaire maakprocessen getoond. Er is te zien hoe Otto Piene zijn schilderij met de grote zwarte cirkel van kaarsrook maakt en hoe de ijdele Yves Klein op zijn beurt een vuurschilderij maakt, geassisteerd door de brandweer. Daarnaast komt er een macho maar toch ook humoristisch interview voorbij, wat de tijdsgeest van toen en de houding van de kunstenaars goed weergeeft.
Zero – Let Us Explore the Stars, Stedelijk Museum Amsterdam, 2015, zaalopname. Foto: Gert Jan van Rooij.
In de aansluitende ruimtes zijn afbeeldingen van de tentoonstelling Nul uit 1965, toen ook in het Stedelijk, te zien. Vervolgens kan men een reeks beroemde objecten aanschouwen; de autobanden van Armando; de TV met spijkers van Uecker; de boot van Kusama. Minder bekend is een reeks videowerken, waaronder een van Heinz Mack in de woestijn van Tunesië. In een zilverkleurig pak loopt hij met een lange strook aluminium door het kale, zonnige zandlandschap en plaatst daar objecten, die deel moeten worden van de omgeving. De film is uit 1968, maar het lijkt alsof hij het landen op de maan van een jaar later al nadoet, in zijn ruimtepak. De ruimte met korte films maken de tentoonstelling, naast de andere werken uit het archief, weer levendig.
Zero – Let Us Explore the Stars, Stedelijk Museum Amsterdam, 2015, zaalopname. Foto: Gert Jan van Rooij.
Historisch verantwoord
Al met al blijft de tentoonstelling als geheel toch wel heel braaf. Magriet Schavemaker heeft namens het Stedelijk Museum een prachtig en verantwoord historisch overzicht weten neer te zetten, maar om de tijdsgeest van toen en de innovatieve houding van de ZERO-kunstenaars over te brengen naar het heden, zal er meer spanning in de tentoonstelling gecreëerd moeten worden. Alhoewel de minimalistische ZERO-werken zich goed lenen voor overzicht, zijn er weinig inhoudelijke keuzes gemaakt. Interessant zou bijvoorbeeld zijn een tentoonstelling met enkel beelden van alle maakprocessen van de kunstenaars, en dan niet zo degelijk overzichtelijk opgesteld, maar juist kriskras door elkaar. Laat de bezoeker een veelheid zien aan wat er destijds gedaan en geprobeerd is! Als Stedelijk Museum zijnde mag je best een beetje lef hebben.
